Czy Pius XII zostanie świętym?

Od taktyki milczenia Pius XII nie odstąpił nawet pod naciskami ambasadora USA przy Watykanie czy polskiego prezydenta Władysława Raczkiewicza. Odmówił też naczelnemu rabinowi Palestyny, który prosił go o otwarte wstawiennictwo za hiszpańskimi Żydami, którym groziła deportacja do nazistowskich Niemiec. Papież nie odpowiedział na list kardynała Giovanniego Montiniego (późniejszego papieża Pawła VI), który niemal otwarcie żądał od niego publicznych działań w sprawie niemieckich zbrodni. Na pytania francuskiego reżimu Vichy o prawowitość ustawodawstwa antyżydowskiego anonimowy urzędnik Stolicy Apostolskiej odpowiedział "potępieniem rasizmu", ale też odmową "angażowania się w bieżące sprawy polityczne". Jednocześnie zarówno Watykan, jak i dziesiątki włoskich klasztorów dawały schronienie Żydom i pomagały im w ucieczce przed nazistami. Na żądanie Sekretariatu Stanu kilka watykańskich nuncjatur wydawało wizy ludziom zagrożonym Zagładą, pomagając w przerzucaniu ich poza Europę. Włoscy podwładni Piusa XII uratowali w Rzymie za jego wiedzą i zapewne na jego żądanie do kilkunastu tysięcy Żydów. - Działania papieża i watykańskiej dyplomacji uratowały życie 700 tys. europejskich Żydów - ogłosił w latach 60. izraelski konsul w Mediolanie Pinchas Lapide. Kontrowersyjne milczenie Piusa XII wobec nazistowskich zbrodni było przedmiotem badań katolicko-żydowskiej komisji powołanej w 1999 r. przy udziale Watykanu. Wedle jej wstępnego raportu z 2001 r. papież Pius XII w latach 1941-42 był świadomy dokonujących się w Europie zbrodni. Historycy odnaleźli też dokumenty, w których watykańscy nuncjusze z Chile i Boliwii zniechęcali Watykan do przerzucania Żydów do ich krajów, obawiając się "żydowskiej inwazji". Po ogłoszeniu wstępnego raportu katoliccy i żydowscy historycy sporządzili listę kolejnych dokumentów, które pozwoliłyby zrekonstruować politykę Stolicy Apostolskiej w czasie wojny. Watykan odmówił jednak ich wydania i prace komisji zawieszono. - W pewnych kwestiach waliliśmy głową w mur - mówił potem żydowski członek komisji Michael Marrus. Wielu przeciwników beatyfikacji Piusa XII nie kwestionuje jego zasług w ratowaniu włoskich Żydów i zdecydowanie odrzuca wysuwane przez radykałów oskarżenia, że był on "papieżem Hitlera". - Jego milczenie nie jest dowodem chrześcijańskiego męstwa. Nie potępiamy, ale nie chcemy go też czcić jako błogosławionego - przekonują przeciwnicy beatyfikacji.