Finansowanie Kościołów w Europie

2. Podstawowe podejścia

Systemy finansowania religii różnią się w zależności od kraju. I choć można określić pewne podstawowe podejścia, to jednak każde państwo zachowuje szczególny charakter, związany z konkretnym systemem prawnym i rozwojem historycznym.

Mówiąc o podstawowym podejściu, mam na myśli główny szkielet systemu, jego fundamentalne cechy, poza którymi mogą istnieć także inne formy finansowania, kluczowe dla innego systemu, w tym zaś pozostające na marginesie. I tak, w systemie charakteryzującym się bezpośrednim finansowaniem ze strony państwa mogą także występować pośrednie ulgi podatkowe; w systemie, którego głównym elementem jest podatek kościelny, mogą także istnieć dodatkowe bezpośrednie dotacje państwowe; w systemie, w którym ogólnie państwo nie finansuje religii, mogą w szczególnych sytuacjach występować ulgi podatkowe lub bezpośrednie płatności. Wskazana wielość źródeł finansowania wspólnot wyznaniowych istnieje we wszystkich państwach europejskich – każde z nich stosuje połączenie wielu różnych form finansowania.

Wielość sposobów finansowania stosowanych w każdym z krajów sprawia także, że wszelkie próby klasyfikacji będą miały charakter uznaniowy i należy do nich podchodzić ostrożnie.

Określenie rodzajów podejścia do finansowania wspólnot wyznaniowych nie oznacza również, że wszystkie wyznania w danym państwie mogą korzystać z takich samych możliwości pozyskiwania środków finansowych. Bezpośrednie finansowanie ze strony państwa i zasady podatkowe mogą być – i z reguły są – ograniczone tylko do pewnych wspólnot wyznaniowych. Ponadto wspólnoty wyznaniowe muszą zwykle spełniać określone kryteria, aby kwalifikować się do ulg podatkowych. To z kolei rodzi pytanie o równe traktowanie wspólnot w ramach tych systemów.

Możemy wyróżnić następujące podstawowe podejścia do kwestii finansowania religii:

2.1. Brak ogólnego finansowania wspólnot wyznaniowych przez państwo

W tym podejściu państwo powstrzymuje się od ogólnego, bezpośredniego finansowania wspólnot wyznaniowych. Wspólnoty muszą finansować się same – z darowizn, z dochodu z posiadanych aktywów lub ze świadczonych usług. Podejście to nie wyklucza jednak z definicji dotacji państwowych na konkretne cele.
Taki system można znaleźć w Holandii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Estonii, na Łotwie, w Słowenii, we Francji kontynentalnej i na Litwie.

2.2. Bezpośrednie ogólne finansowanie wspólnot wyznaniowych przez państwo

Podejście to dopuszcza bezpośrednie znaczne finansowanie przez państwo wspólnot wyznaniowych jako takich.

Taki system znajdujemy w Danii, Belgii, w niektórych częściach Francji, w Luksemburgu, Grecji, na Słowacji, w Czechach i Norwegii.

2.3. Podatek na cele kulturalne (lub społeczne)

Podejście to pozwala przeznaczyć przez podatnika pewnej części podatku ogólnego (dochodowego) na wspólnotę wyznaniową. Tym sposobem kwalifikujące się wspólnoty wyznaniowe są finansowane z budżetu państwa.

System taki przyjęto we Włoszech, w Hiszpanii i na Węgrzech, pośrednio zaś – przez organizacje pozarządowe o orientacji religijnej – również na Słowacji.

2.4. Podatek kościelny

W tym podejściu wprowadza się podatek nakładany przez uprawnione wspólnoty wyznaniowe na swoich członków. Nie włącza on tych wspólnot do budżetu państwa.

Taki system jest charakterystyczny dla Niemiec, Szwajcarii, Szwecji, Finlandii oraz (do pewnego stopnia – w formie opłaty na rzecz kościoła) w Austrii.