60 lat istnienia kościelno-rządowej Komisji Wspólnej

Przez 40 lat komisja kościelno-rządowa pracowała w czasach komunistycznych, kolejne 20 lat - już w czasach wolności. - Można powiedzieć, że historia tej komisji po wojnie to historia Polski i historia Kościoła, w tych dwóch ważnych, a bardzo różniących się od siebie etapach – mówi bp Stanisław Budzik, sekretarz generalny Episkopatu i członek Komisji Wspólnej. Jak podkreśla, w państwie komunistycznym dialog ten był bardzo trudny, a w ostatnich dwudziestu latach, jest to już dialog „uczciwy, solidny, ale jednak też nie pozbawiony pewnych trudności i napięć”. Pierwsze spotkania strony rządowej i kościelnej miały miejsce w lipcu 1949 roku. Powołano wspólne gremium - Komisję Mieszaną, która zainaugurowała działalność 5 sierpnia 1949 r. W tym samym dniu wydano „Dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania”. Do grudnia 1949 r. odbyło się 12 spotkań Komisji Mieszanej. Inicjatorem wspólnych spotkań rządu i Episkopatu był prymas Polski kard. Stefan Wyszyński. „Pragnąłem doprowadzić za wszelką cenę do stworzenia stałego ciała porozumiewawczego między Episkopatem a Rządem, które później powstało w postaci Komisji Mieszanej” – wspominał kard. Wyszyński w swoich notatkach. Opisał też metodę pracy Komisji: „Przed każdym zebraniem członkowie biskupi obywają naradę u mnie; na Komisji występują ze sprawami uprzednio uzgodnionymi. Po zebraniu Komisji Mieszanej odbywa się konferencja sprawozdawcza, z której sporządza się „pod dyktando” protokół” (fragment z „Zapisków więziennych”). Nauczanie religii w szkole, służba wojskowa kleryków czy zgoda władz rządowych na mianowanie nowych ordynariuszy i proboszczów – to niektóre z podejmowanych przez Komisję tematów. Rząd podnosił zarzuty o „antypolskie stanowisko Watykanu” (chodziło o mianowanie biskupów na Ziemiach Odzyskanych), nie widział też uzasadnienia dla peregrynacji Obrazu Matki Boskiej po kraju. Od samego początku trwały prace nad „Porozumieniem”. Miało ono zagwarantować Kościołowi warunki do pełnienia swej misji. Pierwsze w dziejach porozumienie zawarte między Episkopatem katolickim i rządem komunistycznym zostało podpisane w Krakowie 14 kwietnia 1950 r. Zawierało m.in. postanowienia o nauce religii w szkole, swobodzie kultu i działalności zakonów. „Porozumienie” nie było jednak respektowane przez stronę rządową. Trzy lata później Episkopat wystosował do rządu memoriał w związku z poważnymi naruszeniami „Porozumienia”. „Rzeczy Bożych na ołtarzach cesarza składać nam nie wolno. Non possumus!” – pisał kard. Wyszyński. Dokument ten stał się jednym z głównych powodów jego aresztowania w nocy z 25 na 26 września 1953 r. Na trzy lata zawieszono działalność Komisji Mieszanej. Spotkania przedstawicieli rządu i Episkopatu podjęto po powrocie Prymasa Tysiąclecia do Warszawy, 8 listopada 1956 r. i odtąd noszą one miano Komisji Wspólnej. Najdłuższa, 12-letnia przerwa w działalności Komisji nastąpiła od 1968 r. Rząd próbował w tym czasie dążyć do ugody w Watykanem bez udziału Episkopatu Polski, na co Stolica Apostolska się nie zgadzała. Kolejne posiedzenie odbyło się już po wyborze kard. Karola Wojtyły na papieża i jego pierwszej pielgrzymce do Ojczyzny”. Głównym tematem obrad Komisji Wspólnej była ratyfikacja konkordatu. W ramach spotkań omawiano też kolejne wizyty apostolskie Jana Pawła II do ojczyzny. Tematy oscylowały oczywiście również wokół sytuacji w kraju. Wśród innych zagadnień były m.in. swoboda działalności instytutów zakonnych i uczelni katolickich, budowa i lokalizacja obiektów sakralnych i kościelnych czy problem rewindykacji obiektów i gruntów kościelnych. Prace Komisji wzbogacono o powoływanie zespołów roboczych. Zwiększono też liczbę przedstawicieli do pięciu z każdej ze stron. W marcu 1989 r. Komisja Wspólna obradowała w gmachu Sekretariatu Konferencji Episkopatu Polski przy skwerze kard. S. Wyszyńskiego. Dzisiaj tradycją jest już, że posiedzenia odbywają się naprzemiennie w siedzibie rządu i w Sekretariacie Episkopatu. Komisja Wspólna liczy 12 członków, po sześciu ze strony kościelnej i rządowej.