Reforma prawa kanonicznego

„Eminencjo, niniejsza Dykasteria, rozważając  prośby o dyspensę od zobowiązań kapłańskich, napotyka przypadki  kapłanów, którzy pełniąc posługę dopuścili się poważnych i skandalicznych czynów, w odniesieniu do  których CJC, po uprzednim zastosowaniu odpowiedniej procedury, przewiduje nałożenie określonych kar, nie wykluczając  redukcji do stanu świeckiego.

Nałożenie owych kar, w opinii niniejszej Dykasterii, powinno w niektórych przypadkach, dla dobra wiernych, poprzedzać ewentualne udzielenie dyspensy kapłańskiej, która ze swej natury jawi się jako «łaska» na korzyść proszącego. Jednakże ze względu na złożony charakter procedury przewidzianej w związku z tym przez Codex, można przewidzieć, że niektórzy Ordynariusze napotykają niemałe  trudności w jej przeprowadzeniu.

Dlatego byłbym wdzięczny, gdyby  Eminencja mógł wyrazić swoją cenną opinię na temat  możliwości przewidzenia, w określonych przypadkach, szybszej i bardziej uproszczonej procedury”.

List odzwierciedla przede wszystkim naturalną niechęć systemu sprawiedliwości do udzielania jako «aktu łaski» (dyspensy od zobowiązań kapłańskich) czegoś, co  należy nałożyć jako karę (wydalenie ex poena ze stanu duchownego). Aby uniknąć «technicznych komplikacji», związanych z procedurami ustanowionymi przez Kodeks, by ukarać czyny przestępcze, czasem dopuszczano, by winny dobrowolnie przedstawiał prośbę o opuszczenie stanu kapłańskiego. W ten sposób osiągało się ten sam rezultat «praktyczny»  - czyli wydalenie osoby ze stanu kapłańskiego – jeśli taka była przewidziana sankcja karna – unikając jednocześnie «uciążliwych» procedur prawnych. Zwykło się mówić w podobnych przypadkach, że jest to  sposób postępowania «duszpasterski», na marginesie tego, co przewidywało prawo.  Jednakże postępując w ten sposób, rezygnowano także ze sprawiedliwości oraz – jak uzasadniał kard. Ratzinger –  niesłusznie nie brano pod uwagę «dobra wiernych». Taki był zasadniczy motyw prośby, a także powód, dla którego należało uznać w tych przypadkach, że priorytetem jest  nałożenie słusznych sankcji karnych, stosując  szybsze i prostsze niż  wskazane przez Codex procedury.

Trzeba mieć na uwadze, że chociaż Codex (kan. 1362 § 1, 1°) uznawał istnienie specyficznej jurysdykcji Kongregacji Nauki Wiary w materii karnej  także poza przypadkami o ewidentnym charakterze doktrynalnym, nie było bynajmniej oczywiste w ówczesnym kontekście normatywnym, jakie inne konkretne przestępstwa mogły wchodzić w zakres kompetencji karnej tej Dykasterii. Kanon 6 Kodeksu zniósł zresztą wyraźnie jakiekolwiek inne prawo karne wcześniej istniejące.

Dlatego list prefekta Kongregacji zakłada, że odpowiedzialność prawna w materii karnej spoczywa na Ordynariuszach lub na Przełożonych zakonnych, zgodnie  z literą Kodeksu.

 Odpowiedź  (10 marzec 1988)

 Po trzech  tygodniach nadszedł list  kard. Castilla Lary z 10 marca 1988 r. z odpowiedzią. Szybkość i treść odpowiedzi stają się zrozumiałe w kontekście  szczególnego momentu legislacyjnego: zważywszy na to, że prace kodyfikacyjne, które przez dziesięciolecia zajmowały Komisję,  były  zakończone od niedawna, trwała faza uzupełniania wszystkich dostosowań do nowej dyscypliny kodeksowej innych norm prawa powszechnego i partykularnego. Oczywiście, odpowiedź podzielała  wyłożoną motywację oraz uznawała słuszność kryterium, zgodnie z którym  należy przedkładać sankcje karne  nad udzielanie łask; jednak nieuchronnie potwierdzała również priorytetową konieczność przestrzegania norm nowo promulgowanego Kodeksu.

«Świetnie rozumiem, że  niepokój Waszej Eminencji rodzi się z faktu, że Ordynariusze w podanych przypadkach nie użyli najpierw swojej władzy sądowniczej, by odpowiednio ukarać winnych  przestępstwa, również dla ochrony dobra wspólnego wiernych. Jednakże wydaje się, że problem nie dotyczy procedury prawnej, lecz odpowiedzialnego spełniania funkcji rządzenia.

W obowiązującym Kodeksie zostały jasno określone przestępstwa, których następstwem może być utrata stanu duchownego: są one wyłożone w kanonach 1364 § 1, 1367, 1370, 1387, 1394 i 1395. Jednocześnie procedura została bardzo uproszczona w stosunku do poprzednich norm CIC z 1917 roku, jest ona szybsza i mniej złożona, również po to, by zachęcić  Ordynariuszy do wykonywania władzy, przez konieczne osądzanie winnych ad normam iuris i  nakładanie przewidzianych sankcji.

Nie wydaje się rzeczą stosowną podjęcie starań o dalsze upraszczanie procedury sądowej prowadzącej do orzeczenia tak poważnych sankcji, jak wydalenie ze stanu duchownego, albo zmiana aktualnej normy zawartej w kan. 1342 § 2, która zabrania postępowania w tych przypadkach na drodze pozasądowego dekretu administracyjnego (por. kan. 1720). Z jednej bowiem strony zostałoby narażone na szwank podstawowe prawo do obrony – w sprawach, które dotyczą stanu osoby – podczas gdy z drugiej strony sprzyjało by się nagannej tendencji – być może z powodu braku należnej znajomości lub poszanowania prawa – do dwuznacznych rządów tak zwanych «duszpasterskich”, które w istocie nimi nie są, ponieważ prowadzą do zaniedbań w należytym  sprawowaniu władzy ze szkodą dla wspólnego dobra wiernych.