Muzyk jazzowy, kompozytor Jerzy "Duduś" Matuszkiewicz laureatem Orła 2021 za osiągnięcia życia

Po raz pierwszy w historii Orłów koperta z wynikiem głosowania na najbardziej zaszczytną kategorię, czyli Orła za osiągnięcia życia, została otwarta w studiu telewizyjnym Wirtualnej Polski. Nazwisko tegorocznego laureata ogłosił w środę w programie "Newsroom" WP prezydent Polskiej Akademii Filmowej Dariusz Jabłoński.

"To jest charakterystyczne, że w tym czasie po pandemii, po tym smutku, po tym wszystkim, to właśnie muzyka okazała się dla filmowców godna tego, żeby złożyć tę nagrodę w ręce kompozytora" - powiedział Jabłoński.

Jak mówił, "dla mnie to jest pewnego rodzaju magia, że spośród 700 osób, zawsze jest taka osoba, która tak, jak pan Jerzy Matuszkiewicz, dostaje po prostu najwięcej głosów, (...) jest obdarzona tym tytułem autorytetu polskiego środowiska filmowego". "Myślę, że to jest dobry moment, żeby sobie te wszystkie melodie, które pan Jerzy Matuszkiewicz zostawił czy wpisał w nasze życie, żeby sobie przypomnieć, żeby ich słuchać i żeby czerpać z nich optymizm" - wskazał.

Jerzy Matuszkiewicz urodził się 10 kwietnia 1928 r. w Jaśle. Dzieciństwo spędził we Lwowie, gdzie uczył się gry na akordeonie i fortepianie. "Muzyką lekką zainteresowałem się właśnie w Jaśle, inspirując się grą wuja Władysława, który grywał szlagiery lat 20. i 30. XX wieku" - mówił "Duduś" Matuszkiewicz w 2011 r. podczas spotkania z fanami w rodzinnej miejscowości.

Po wojnie przeprowadził się z rodziną do Krakowa, gdzie dorastał i zbierał pierwsze jazzowe doświadczenia - rozpoczął naukę gry na klarnecie i saksofonie i klasie Średniej Szkoły Muzycznej.

Pierwsze doświadczenia koncertowe zbierał w orkiestrze Kazimierza Turewicza. Zakładał również własne grupy jazzowe, stając się jednym z głównych promotorów muzyki jazzowej w Polsce. Równolegle z rozwojem muzycznym, Matuszkiewicz poświęcał się swojej drugiej pasji - sztuce filmowej. W 1949 r. przeniósł się do Łodzi, gdzie studiował na wydziale operatorskim Łódzkiej Szkoły Filmowej.

Na przełomie lat 1950-1951 założył amatorską grupę "Melomani", działającą przy łódzkim oddziale YMCA - międzynarodowej organizacji ekumenicznej. W zespole grali: pianista Andrzej Trzaskowski, basista Witold Kujawski, perkusista Witold Sobociński oraz trębacz Andrzej Idon Wojciechowski.

W Krakowie przylgnął do niego pseudonim "Duduś". "To wywodzi się z obyczajów, przyjętych w środowisku muzycznym. Większość jazzmanów nosiła takie +ksywki+, na przykład Jan +Ptaszyn+ Wróblewski. Powstają przypadkowo w gronie przyjaciół znających się dłuższy czas. Moja wzięła się od rysunków Gwidona Miklaszewskiego, rysownika krakowskiego, który w latach 50. i 60. codziennie rysował do +Gazety Krakowskiej+ malutki rysunek na pierwszą stronę. Był na nim ojciec i jego syn - mały Duduś (...) Moi koledzy znaleźli podobieństwo pomiędzy tym Dudusiem a mną. To był chłopczyk korpulentny, z dużą główką i uznali, że jestem podobny do niego" - tłumaczył saksofonista.

W 1952 r. do grupy dołączył pianista Krzysztof Komeda, jeden z najwybitniejszych muzyków jazzowych w Polsce. Do zespołu zaczęli dołączać tacy muzycy jak Roman Dyląg, Andrzej Kurylewicz, Zbigniew Namysłowski a także wokalistki Carmen Moreno i Jeanne Johnstone.

W 1954 r. brał aktywny udział w organizowaniu krakowskich "Zaduszek Jazzowych", których głównym animatorem był pisarz Leopold Tyrmand. Z "Melomanami" Matuszkiewicz wziął udział w pierwszych edycjach festiwalu jazzowego w Sopocie, prowadząc ulicami miasta pochód grający jazz nowoorleański. W 1958 r. był członkiem pierwszego jazzowego zespołu, który wystąpił w warszawskiej Filharmonii Narodowej.

Po ukończeniu studiów, "Duduś" zamieszkał w Warszawie, gdzie związał się z klubem "Hybrydy". Od 1958 r. stał na czele zespołu Traditional Jazz Makers, w skład którego wchodzili ponadto: Tadeusz Federowski, Zbigniew Namysłowski, Zdzisław Orłowski, Bohdan Styczyński i Gwidon Widelski. W tym samym roku Matuszkiewicz stał się częścią formacji Polish All Stars - pierwszego polskiego zespołu, który po II wojnie światowej koncertował za granicą.

W 1964 r. został zaproszony przez pisarza i krytyka muzycznego Joachima-Ernsta Berendta do wzięcia udziału w filmie "Jazz aus Polen". Wystąpił w nim jako członek grupy All Stars, obok Krzysztofa Komedy, Jerzego Miliana, Andrzeja Kurylewicza, Romana Dyląga i Tadeusza Federowskiego.

Lata 70. "Duduś" spędził wycofując się z życia koncertowego. Występował sporadycznie, swoje obowiązki dzieląc między pracą jurora konkursu jazzowego Złota Tarka a komponowaniem. Stał się jednym z ulubionych twórców polskich reżyserów filmowych. Matuszkiewicz jest autorem muzyki do filmów animowanych, fabularnych ("Jak rozpętałem drugą wojnę światową", "Poszukiwany, poszukiwana", "Zaklęte rewiry", "Wierna rzeka", "Syzyfowe prace"), krótkometrażowych oraz seriali telewizyjnych ("Czterdziestolatek", "Alternatywy 4", "Janosik", "Wojna domowa", "Podróż za jeden uśmiech", "Stawka większa niż życie").

W 1997 r. "Duduś" Matuszkiewicz został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2005 został odznaczony Srebrnym, a w kwietniu 2013 Złotym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis".

W 2006 r. saksofonista otrzymał medal Złoty Helikon krakowskiego "Jazz Clubu" a także statuetkę Baranka Jazzowego "Piwnicy pod Baranami". Jest także laureatem nagrody Fryderyka (2008).

Orzeł za osiągnięcia życia to jedna z kategorii specjalnych Polskich Nagród Filmowych, przyznawanych przez członków Polskiej Akademii Filmowej (PAF).

Nagroda za osiągnięcia życia przyznawana jest od pierwszej edycji Orłów, czyli od 1999 r. Poprzednimi laureatami byli m.in.: Andrzej Wajda (2000), Tadeusz Konwicki (2002), Roman Polański (2003), Kazimierz Kutz (2004), Jerzy Kawalerowicz (2005), Jerzy Hoffman (2006), Janusz Majewski (2012), Danuta Szaflarska (2013), Franciszek Pieczka (2015), Janusz Gajos (2016), Maja Komorowska (2020).

23. gala Polskich Nagród Filmowych Orły 2021 odbędzie się 21 czerwca.