W poniedziałek obchody 100. rocznicy pierwszego posiedzenia Sejmu Śląskiego

Autonomia została ustanowiona na mocy ustawy konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego pod nazwą Statut Organiczny Województwa Śląskiego z 15 lipca 1920 r. Była to pierwsza w II Rzeczypospolitej ustawa konstytucyjna - uchwalona jeszcze przed Konstytucją dla całej Polski.

Statut Organiczny, uchwalony w okresie polsko-niemieckich zmagań o przynależność państwową Górnego Śląska, nadawał województwu szeroką autonomię w wielu dziedzinach życia. Na jego mocy m.in. powołano regionalny parlament - Sejm Śląski, uchwalający własny budżet, który zasilał Skarb Śląski. Wpływała do niego większa część pobieranych w regionie podatków.

Pierwsze wybory do Sejmu Śląskiego odbyły się 24 września 1922 r., a pierwsze posiedzenie 10 października tegoż roku. W parlamencie zasiedli posłowie: Bloku Narodowego (18), Polskiej Partii Socjalistycznej (8), Narodowej Partii Robotniczej (7), Deutsche Katholische Volkspartei oraz Deutsche Partei (po 6), Deutsche Sozialdemokratische Arbeiterpartei (2) i Polskiego Stronnictwa Ludowego (1).

Posiedzenie otworzyła - jako marszałek senior - publicystka i działaczka społeczna Janina Omańkowska. M.in. jej postać była inspiracją do zaplanowanej na poniedziałek herstorycznej (tj. opowiedzianej z kobiecej perspektywy - PAP) rekonstrukcji otwarcia pierwszego posiedzenia Sejmu Śląskiego, którą przygotował Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego.

"Janina Omańkowska otworzyła Sejm Śląski jako marszałek senior. Fakt ten stanowi doskonały przyczynek do opowiedzenia o historii Sejmu Śląskiego, ale także o roli kobiet w górnośląskim parlamentaryzmie w okresie II RP. Przypomniane zostaną postaci wszystkich międzywojennych posłanek na Sejm Śląski" - wyjaśniła dr Małgorzata Tkacz-Janik z Instytutu Korfantego, która jest także kuratorką wystawy "60 na 100. Sąsiadki. Głosem kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie".

Ta prezentowana po raz pierwszy przed trzema laty ekspozycja zostanie ponownie otwarta podczas poniedziałkowego wydarzenia i będzie dostępna w historycznym gmachu Sejmu Śląskiego w Katowicach do 2 listopada br.

Wystawa, mająca charakter popularyzatorski i edukacyjny, ukazuje losy kobiet z przełomu XIX i XX wieku, których dzieje tworzą opowieść o śląskich zrywach powstańczych i akcji plebiscytowej z kobiecej perspektywy. To jedna z inicjatyw, których celem jest wprowadzenie do głównego nurtu historycznej narracji o regionie także mniej znanych postaci kobiecych.

Rekonstrukcję historyczną w 100. rocznicę pierwszego posiedzenia Sejmu Śląskiego zaplanowało też w poniedziałek Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach. W przedsięwzięciu wezmą udział członkowie stowarzyszenia "Rowery Zabytkowe - Zabrze".

Przed stu laty otwarte przez Janinę Omańkowską obrady Sejmu Śląskiego rozpoczął ówczesny premier Julian Nowak, który wygłosił okolicznościowe przemówienie. Po nim przemawiał polski przywódca narodowy Górnego Śląska, dyktator III powstania śląskiego Wojciech Korfanty. Z okazji setnej rocznicy posiedzenia katowicki IPN zaprezentuje w poniedziałek swoją najnowszą publikację, zawierającą wystąpienia Korfantego na forum Sejmu Śląskiego I kadencji w latach 1922-1929.

Wyboru i opracowania przemówień Korfantego dokonali dr Sebastian Rosenbaum i dr Mirosław Węcki z katowickiego IPN. Tom "Górny Śląsk to wielka rzecz" zawiera ponad czterdzieści wystąpień, prezentujących poglądy Korfantego na wiele zagadnień integrującego się z Rzecząpospolitą Polską Województwa Śląskiego oraz sytuację polityczną w Polsce, szczególnie po przewrocie majowym.

"Przemówienia polityka dokumentują jego zaangażowanie w budowanie porządku demokratycznego w Województwie Śląskim, nierzadko w starciu z autorytarną władzą sanacyjną i osobistym przeciwnikiem Korfantego - wojewodą śląskim Michałem Grażyńskim oraz jego zwolennikami w Sejmie Śląskim I kadencji" - wyjaśnia Monika Kobylańska z katowickiego IPN.

Publikacja jest jednym z wydawnictw Oddziału IPN w Katowicach przygotowanych w ramach Oddziałowego Projektu Badawczego "Powstania śląskie 1919-1921". Poniedziałkowej prezentacji wydawnictwa będzie towarzyszył panel dyskusyjny.

Przedwojenna autonomia woj. śląskiego wyrażała się m.in. możliwością ustanawiania w niektórych dziedzinach życia publicznego odrębnych praw oraz decydowania o ewentualnym zastosowaniu w woj. śląskim ustawodawstwa ogólnopolskiego.

Sejm Śląski powoływał Radę Wojewódzką i miał władzę legislacyjną na terenie województwa, przy czym polityka zagraniczna i sprawy wojskowe wyjęte były spod jego kompetencji i podlegały Sejmowi RP. Do kompetencji Sejmu Śląskiego należały ustawy w zakresie szkolnictwa, policji, wód, organizacji administracji wojewódzkiej i samorządu, rolnictwa czy wyznań. Sejm Śląski był też uprawniony do wydawania przepisów cywilnych i karnych w zakresie swojej właściwości.

Pierwszym marszałkiem Sejmu Śląskiego, wybranym podczas posiedzenia 10 października 1922 roku, został reprezentujący Chadecję Konstanty Wolny.

Siedzibą Sejmu Śląskiego był wybudowany w latach 1925-29 okazały gmach, który do dziś należy do wizytówek Katowic. To jeden z najciekawszych i największych budynków na Górnym Śląsku. Jest siedzibą wojewody, marszałka woj. śląskiego oraz sejmiku.

Na półkolistej sali Sejmu Śląskiego wzorowana jest sala Sejmu w Warszawie. Wejście do niej prowadzi przez westybul - pomieszczenie o wysokości trzech pięter, przypominające renesansowy dziedziniec z krużgankami. Sąsiadują z nim używane obecnie przy ważnych wydarzeniach sale - marmurowa, błękitna i złota. Obiekt liczy - prócz wysokiego parteru - cztery piętra, dodatkowe dwie kondygnacje ma pod ziemią. Kubatura wynosi ponad 161 tys. m sześc. Jest w nim ponad 600 pomieszczeń i 1,3 tys. okien. Łączna długość korytarzy wynosi ponad 6 km, a obwód głównego korytarza na każdym piętrze to ok. 400 m.