Debata: "Jaka przyszłość finansowania Kościołów w Polsce. Perspektywy wprowadzenia modelu asygnaty podatkowej"

W debacie uczestniczyli abp Stanisław Budzik, metropolita lubelski, były przewodniczący Komisji Konkordatowej, który prowadził rozmowy z władzami Rzeczypospolitej w latach 2012 -13 na temat sposobów finasowania Kościoła, prof. Sławomir Sowiński wykładowca UKSW, ks. dr Grzegorz Giemza, dyrektor Polskiej Rady Ekumenicznej, prof. Paweł Borecki z Uniwersytetu Warszawskiego, który zajmuje się tematyką prawa wyznaniowego. Debatę poprowadził prezes KAI Marcin Przeciszewski.

Czy jest potrzebna reforma sposobu finansowania Kościoła?

Na początku debaty prowadzący poprosił o ocenę modelu finansowania Kościoła w Polsce w porównaniu z przedstawionymi w konferencji modelami w innych państwach. Zadał pytanie: czy jest potrzebna taka reforma?

Odpowiadając na pytanie, abp Budzik odwołał się do Ewangelii, że nawet w takiej wspólnocie jak apostołowie, była potrzeba uregulowania spraw finansowych. Przypomniał, że apostołowie wydawali pieniądze na 4 cele i do dziś się to nie zmieniło: po pierwsze, koszty ewangelizacji, po drugie dzieła miłosierdzia, po trzecie utrzymanie duchowieństwa i ostatnie - cele kultu religijnego. - W dwóch z nich możemy wydawać pieniądze bez obawy, że popadniemy w przesadę, w dziełach miłosierdzia i ewangelizacji. Natomiast utrzymanie duchowieństwa nigdy nie powinno zdominować finansów Kościoła - zauważył. Arcybiskup przypomniał, że apostołowie czerpali środki także z własnej pracy, byli rybakami. Ale też wierni im pomagali, utrzymując ich ze swego mienia. Taką konieczność przewiduje współcześnie 22 artykuł Konkordatu. Na rozwiązanie tej sprawy czekamy 25 lat, podsumował abp Budzik.

Dyrektor Polskiej Rady Ekumenicznej ks. dr Grzegorz Giemza zwrócił uwagę, że Kościoły w większym i mniejszym stopniu wyrosły także z działań charytatywnych i nie da się oddzielić części kultu od działań charytatywnych. Jeśli chodzi o Kościoły mniejszościowe, opinie w sprawie potrzeby reformy systemu finasowania Kościołów ze środków publicznych są podzielone. Każdy z Kościołów ma swój system finansowania. Zwrócił uwagę, że w Kościołach ewangelickich istnieje tradycja samoopodatkowana, np. w tradycji ewangelickiej istnieje tradycja odpisu 1 proc. od podatku. W Kościołach ewangelicznych jest to nawet biblijna kwota 10 proc. Postulował w każdym razie, by system był „klarowny”.

Jakie są racje finansowania Kościoła ze środków publicznych?

Odpowiadając na pytanie o to, jakie są racje finansowania części misji Kościoła ze środków publicznych, prof. Sławomir Sowiński z UKSW zwrócił uwagę, że racje te są zarówno po stronie państwa jak i Kościoła. Państwo demokratyczne powinno respektować wolność swoich obywateli w sensie pozytywnym, jako „wolność do”, państwo powinno wspierać wspólnotowość społeczeństwa, w interesie państwa jest też wspieranie instytucji wychowujących obywateli i przyczyniających się do rozwoju ich obywatelskich cnót.

Argumenty na rzecz finansowania Kościołów przez państwo wynikają tez z zasady pomocniczości – związki wyznaniowe często lepiej niż państwo zaspakajają potrzeby obywateli w zakresie np. zapewniania pomocy czy świadczeń pomocowych.

Prof. Sowiński zaznaczył, że korzyści z tego typu rozwiązania istnieją również po stronie Kościoła – finansowanie publiczne wiąże się z transparentnością oraz jest szansą na ochronę Kościoła przed finansowaniem politycznym i uznaniowym wspieraniem różnych grup w Kościele przez czerpiących z tego korzyści polityków.

Prof. Sławomir Sowiński odnosząc się do tego problemu podkreślił, że finansowanie Kościoła przez państwo niesie niebezpieczeństwo uzależnienia. Zaznaczył, że w sytuacji laicyzującego się społeczeństwa bardzo istotne byłoby zbudowanie pewnego konsensusu społecznego wokół przekonania, że Kościół jest częścią dobra wspólnego i zasługuje na wsparcie ze strony całego społeczeństwa, nie tylko wierzących. – Nie wszyscy są melomanami, zgadzamy się jednak, że państwo powinno wspierać opery – wyjaśniał poprzez tę analogię prof. Sowiński.

Zwrócił uwagę, że bardzo ważne jest w tym kontekście podejście ekumeniczne i wspólne działania różnych Kościołów.

Z opinią prof. Sowińskiego zgodził się Marcin Przeciszewski, który zaznaczył, że obecny system rozdzielania środków publicznych na rzecz Kościołów prowadzi do swoistej "klientyzacji" środowisk kościelnych wobec władzy. Rządzący bowiem są skłonni nawet do hojnego obdarowywania podmiotów kościelnych ze środków publicznych, ale w pierwszym rzędzie tych, które sprzyjają władzy i działają na jej rzecz, pomijając inne. Podkreślił, że gwarantowana w Konkordacie autonomia Kościoła nie zostanie zrealizowana jeśli będzie on musiał występować w roli klienta wobec ośrodków władzy politycznej. "Niezbędnym warunkiem faktycznej autonomii Kościołów i związków wyznaniowych musi być przejrzysty, jawny i transparentny system wspomagania ich ze środków publicznych" - zaznaczył szef KAI.

Który z systemów europejskich przedstawionych podczas konferencji jest najlepszy z polskiego punktu widzenia?

Abp Budzik wspomniał, że Kościół niemiecki wydaje 7 mld euro rocznie, że jest jednym z największych pracodawców w Niemczech, ma potężne możliwości działania charytatywnego w całym Kościele powszechnym. Zdaniem arcybiskupa ten model jest nie do przyjęcia dla nas, wymaga on bowiem, że w życiu Kościoła może uczestniczyć ten, który jest opodatkowany na Kościół. W Polsce nawet jeśli ktoś nic nie płaci może korzystać z dóbr duchowych Kościoła, podkreślił. Powiedział, że osobiście najbardziej mu odpowiada system włoski.

Ks. dyrektor Grzegorz Giemza zaznaczył, że na temat odpisu podatkowego z punktu widzenia Kościołów mniejszościowych zdania bywają podzielone.

Prof. Paweł Borecki (UW) zaznaczył, że należy wypracować oryginalny, polski model finansowania Kościołów, należy sięgnąć do rozwiązań z przeszłości, zwłaszcza z okresu prymasury Wyszyńskiego, czyli Kościół utrzymujący się w oparciu o ofiarność wiernych i ew. dochody z własnego majątku. Ten ideał gwarantuje wolność Kościoła.

Finanse są bardzo skutecznym narzędziem wpływu, zaznaczył. Trzeba oderwać system finansowania od woluntarystycznej decyzji takiego czy innego obozu rządzącego, postulował. Dodał, że dobrowolna asygnata podatkowa byłaby dobrym krokiem w tym kierunku. Odniósł się do propozycji min. Michała Boniego, mówiąc, że nie może być tak, by organizacje pożytku publicznego miały 1,5 % odpisu a związki wyznaniowe tylko - 0,5%.

Dlaczego rozmowy między rządem a Kościołem z roku 2013 na temat wprowadzenia asygnaty podatkowej zostały wstrzymane?

Abp Budzik odpowiadając na pytanie, zaznaczył, że była wola ze strony Kościoła prowadzenia rozmów, i wydaje mu się, że to raczej po stronie rządu zablokowano rozmowy, gdyż zbliżały się kolejne wybory.

Obecny podczas debaty kard. Kazimierz Nycz, który uczestniczył w tych rozmowach przypomniał, że projekt w tym wypracowanym kształcie nie zadowolił nikogo, ani rządu, ani Kościoła katolickiego, który uważał, że 0,5 proc. nie będzie wystarczającą rekompensatą za zlikwidowanie Funduszu Kościelnego.

Uczestnicy debaty nie potrafili odpowiedzieć dlaczego za rządów zjednoczonej prawicy temat finansowania Kościoła nie jest podejmowany i nie kontynuowane są rozmowy z władzami Rzeczypospolitej na ten temat. Przecież wydawałoby się, że z obecnym układem Kościół czy inne związki wyznaniowe mogłyby wynegocjować o wiele więcej.

Abp Budzik wyraził nadzieję, że coś się może ruszyć, gdyż jesteśmy na nowym etapie, bowiem zbliżają się wybory, także zmiany personalne w Konferencji Episkopatu Polski.

Co można poradzić Kościołowi w kwestii regulacji i zmian finansowania?

Prof. Sławomir Sowiński podkreślił, że Kościół powinien reprezentować własną specyfikę i autonomię. Podkreślił, że rozmowy o konkretnych rozwiązaniach finansowych powinny być poprzedzone szerszą refleksją na temat relacji państwo – Kościół. Zaznaczył też, że w kwestii finansów kościelnych potrzeba więcej przejrzystości. – Społeczeństwo powinno być informowane o tym, jak Kościół funkcjonuje również od strony finansowej – mówił.

Prof. Paweł Borecki dodał, że dla Kościoła jest bardzo ważna odbudowa wiarygodności. Profesor opowiedział się także za zniesieniem Funduszu Kościelnego, który jest zbyt obciążający Kościół wizerunkowo. Przejście na model asygnaty podatkowej, zdaniem prof. Boreckiego, wpłynie na zwiększenie odpowiedzialności za swój Kościół czy związek wyznaniowy i zaaktywizuje wiernych. Postulował jawność i przejrzystość, zobowiązującą Episkopat Polski do przedstawienia i publikacji raportu, jak zostały wydane pozyskane w ten sposób fundusze.

Jednocześnie przypomniał, że państwo jest zobowiązane do dbałości o zabytki, ich renowację, oraz wspieranie dzieł charytatywno-opiekuńczych. Na końcu zaapelował do Konferencji Episkopatu Polski o przejęcie inicjatywy i wystąpienie do władz o ustanowienie asygnaty podatkowej w wysokości np. 1,5 proc.

Metropolita lubelski Stanisław Budzik stwierdził, że Konferencja wykazała, że dyskusja na ten temat jest potrzebna, nie tylko w gronie Episkopatu, ale także w diecezjach. Powiedział, że obecnie w jego diecezji lubelskiej w ramach III synodu będzie podejmowany temat spraw ekonomicznych i ta debata będzie bardzo pomocna w rozmowach, które będą prowadzone w dużym stopniu z udziałem świeckich.

Konferencja pt. „Finansowanie Kościołów. Rozwiązania polskie na tle europejskim” została zorganizowana jest przez Katolicką Agencję Informacyjną wraz z Katedrą Prawa Wyznaniowego Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL, we współpracy z Instytutem Nauk o Polityce i Administracji UKSW.