Katolicyzm na Wschodzie

Ukraina

Tu również losy Kościoła były przez całe wieki ściśle związane z Polską, jako że zachodnie obwody dzisiejszej Ukrainy to dawne polskie Kresy. Po powojennej zmianie granic na terenie sowieckiej Ukrainy znajdowały się większa część archidiecezji lwowskiej oraz diecezje kamienieckopodolska (powstała w 1918) i łucka (28 X 1925). Wszystkie te jednostki kościelne były przez niemal cały okres sowiecki nieobsadzone, tzn. nie miały swoich biskupów, a posługę duszpasterską w tych nielicznych kościołach, które pozostały czynne, pełnili częściowo księża, którzy pozostali tam jeszcze z czasów przedwojennych, częściowo zaś nieliczni absolwenci jedynego w czasach sowieckich seminarium duchownego w Rydze, które mogło wysyłać swych neoprezbiterów do parafii w całym ówczesnym ZSRR (drugie seminarium – w Kownie – obsługiwało wyłącznie Kościół na Litwie). Z rzadka i nielegalnie pojawiali się tu także księża z Polski, którzy musieli pokonać wiele trudności, aby móc służyć duszpastersko miejscowym wiernym.

Tak jak w innych częściach dawnego imperium, tu również sytuacja zaczęła się zmieniać pod koniec lat osiemdziesiątych. 16 stycznia 1991 Jan Paweł II mianował dotychczasowego administratora apostolskiego archidiecezji w Lubaczowie bp. Mariana Jaworskiego pierwszym po wojnie arcybiskupem metropolitą lwowskim obrządku łacińskiego. Na konsystorzu 21 lutego 2001 papież włączył prawie 75-letniego wówczas hierarchę w skład Kolegium Kardynalskiego. Ujawnił przy tym, że mianował go kardynałem „in pectore” (a więc jakby potajemnie, nie ujawniając jego nazwiska) 3 lata wcześniej. Wraz z nim purpurę kardynalską otrzymał także ówczesny greckokatolicki arcybiskup większy Lwowa Lubomyr Huzar.

W następnych latach powstało kilka nowych diecezji i dziś Kościół rzymskokatolicki na Ukrainie tworzy jedną metropolię z siedzibą we Lwowie, złożoną z archidiecezji lwowskiej oraz 6 diecezji: charkowsko-zaporoskiej (utworzonej 4 V 2002), kamienieckopodolskiej (22 IX 1918), kijowsko-żytomierskiej (25 XI 1998), łuckiej (28 X 1925), mukaczewskiej (27 III 2002) i odesko-symferopolskiej (4 V 2002). Konferencja Biskupów Ukrainy, której od 21 października 2008 przewodniczy metropolita lwowski abp Mieczysław Mokrzycki, liczy obecnie 12 członków; ponadto 3 hierarchów, w tym kard. M. Jaworski, przeszło w stan spoczynku.

Ukraina jest jedynym krajem w Europie, w którym większość katolików stanowią wierni obrządku wschodniego: na ok. miliona łacinników przypada tam ponad 5 mln grekokatolików. Kościół wschodni, mający za sobą ponad 40-letni okres delegalizacji (w marcu 1946 na tzw. pseudosoborze we Lwowie władze komunistyczne zlikwidowały Ukraiński Kościół Greckokatolicki [UKGK], a jego wyznawców wcielono siłą do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego), odrodził się na początku lat dziewięćdziesiątych, mając najwięcej wiernych na zachodzie kraju. Od 23 grudnia 1963 ma on rangę arcybiskupstwa większego, z siedzibą początkowo we Lwowie (do 1991 w rzeczywistości w Rzymie), a od 6 grudnia 2004 – w Kijowie. W jego skład wchodzi obecnie 11 jednostek: 2 metropolie – kijowska (podlegają jej 4 diecezje) i lwowska (3 diecezje) oraz 3 egzarchaty arcybiskupie. Ponadto istnieje eparchia mukaczewska, podlegająca bezpośrednio Stolicy Apostolskiej i archidiecezja lwowska obrządku ormiańskiego. Arcybiskupem większym Kijowa i Halicza jest od 25 marca br. abp Swiatosław Szewczuk.

Zgodnie z praktyką chrześcijaństwa wschodniego, również w UKGK najwyższą władzę ma Synod Biskupów, obejmujący wszystkich hierarchów tego Kościoła, również tych, piastujących swe urzędy w diasporze (m.in. także w Polsce). Przewodniczy mu z urzędu arcybiskup większy. W samej Ukrainie jest obecnie 17 biskupów greckokatolickich, do których należy dodać 4 emerytów (w tym 1 kardynała – Lubomyra Huzara).