Tu ginęli Romowie

Rokrocznie 26 lutego przedstawiciele polskich Romów upamiętniają tę rocznicę. Pod pomnikiem na terenie byłego obozu cygańskiego składają hołd zgładzonym w tym miejscu ziomkom.

Cyganie stanowili pod względem liczebności trzecią grupę deportowanych do KL Auschwitz, po Żydach i Polakach. Transporty przyjechały do obozu z czternastu państw.

16 grudnia 1942 Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wydał rozkaz o aresztowaniu wszystkich Cyganów w Rzeszy i na terenach okupowanych oraz umieszczeniu ich w obozach koncentracyjnych. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) wydał 29 stycznia 1943 roku zarządzenie w tej sprawie. Postanowiono, że Cyganie będą osadzeni w Auschwitz II - Birkenau.

Między 26 lutego 1943 roku a 21 lipca 1944 w obozie cygańskim osadzono łącznie 20 tysięcy 967 dzieci, kobiet i mężczyzn. Liczba ta nie zawiera około 1700 Romów z Białegostoku, których nie objęto ewidencją. Jako podejrzanych o tyfus plamisty Niemcy natychmiast skierowali ich do komór gazowych tuż po przywiezieniu.

Większość spośród 21 tysięcy więźniów zmarła w wyniku chorób, tyfusu i biegunki głodowej. Szczególnie cierpiały dzieci, deportowane lub urodzone w obozie. Wśród nich szerzyły się ciężkie choroby. Niektóre stały się obiektem zbrodniczych eksperymentów medycznych obozowego lekarza Josefa Mengele. Wszystkie zmarły lub zostały zgładzone.

Pierwotnie hitlerowcy zamierzali zgładzić Romów osadzonych w obozie w połowie maja 1944 roku. 16 maja doszło jednak do buntu, który opóźnił eksterminację.

Zagłada Romów w Birkenau dokonała się w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 r. Wówczas, na rozkaz Himmlera, obóz cygański został zlikwidowany. Wieczorem 2 sierpnia ogłoszono zakaz opuszczania bloków i mimo oporu stawianego przez Cyganów, załadowano na ciężarówki 2897 dzieci, kobiet i mężczyzn, zawieziono do komory gazowej numer V i zgładzono. Ich ciała spłonęły w dołach obok krematorium.

Ogółem do KL Auschwitz deportowano około 23 tysięcy Romów. Życie straciło około 21 tysięcy. Pozostałych przeniesiono do innych obozów. Pracowali w przemyśle. Byli także ofiarami eksperymentów medycznych. W Buchenwaldzie Niemcy badali na nich skutki picia wody morskiej. Szacuje się, że w wyniku prześladowań i terroru w latach panowania III Rzeszy śmierć poniosła około połowa populacji, zamieszkującej obszary okupowane przez Niemców.

Obecnie wszystkie nazwiska romskich więźniów Auschwitz dostępne są na internetowej stronie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau: auschwitz.org.pl

Dane romskie pochodzą z tak zwanych ksiąg ewidencyjnych Familienzigeunerlager. Dokument ocalał dzięki polskiemu więźniowi politycznemu Tadeuszowi Joachimowskiemu. Pełniąc w obozie cygańskim funkcję pisarza wyniósł je z izby pisarskiej. Miało to miejsce w lipcu 1944 roku niedługo przed likwidacją obozu familijnego 2 sierpnia 1944 roku. Polak zakopał księgi na terenie obozu. Wykopane zostały dopiero w 1949 roku.

Auschwitz jest dla narodu romskiego symbolem zagłady. Rokrocznie 2 sierpnia na terenie byłego familijnego obozu cygańskiego w Birkenau Romowie spotykają się, by uczcić pamięć ofiar holokaustu. Od 1997 roku dzień ten czczony jest jako Dzień Pamięci o Zagładzie Romów.