Zagłada Żydów w KL Auschwitz

Polski Żyd Dawid Wongczewski, deportowany 20 czerwca 1940 roku z więzienia w Wiśniczu Nowym, był pierwszą śmiertelną ofiarą Auschwitz. Po ucieczce 6 lipca Polaka Tadeusza Wiejowskiego (numer 220) Niemcy przeprowadzili karny apel, który trwał 20 godzin. W "stójce" uczestniczyli wszyscy więźniowie obozu, 1311 osób. Wongczewski, wcześniej okrutnie katowany w więzieniu, nie przeżył apelu. Zmarł w nocy z 6 na 7 lipca.

Brytyjski historyk i publicysta Paul Johnson w "Historii Żydów" uznaje, że przełomową datą dla prób realizacji "ostatecznego rozwiązania problemu żydowskiego" (Endloesung der Judenfrage) był 1 września 1939 roku. Tego dnia został napisany na osobistym papierze listowym Hitlera rozkaz nakazujący rozpoczęcie badań naukowych usprawiedliwiających zgładzenie osób umysłowo chorych.

Według Johnsona, prawdopodobnie w czerwcu 1941 roku Hitler wydał rozkaz rozpoczęcia masowej eksterminacji Żydów w obozach.

20 stycznia 1942 roku Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) zorganizował w willi w Wannsee na przedmieściach Berlina konferencję na temat zagłady Żydów. Jej zadaniem było potwierdzenie "ostatecznego rozwiązania" oraz koordynacja wysiłków do jego osiągnięcia. Od tego momentu wszystko, co wiązało się z realizacją "ostatecznego rozwiązania", otrzymało absolutny priorytet, nawet przed wysiłkiem wojennym.

Po konferencji nastąpiło przyspieszenie działań. Obóz w Bełżcu nadawał się do "użytku" już w następnym miesiącu. W marcu rozpoczęła się budowa obozu w Sobiborze. Równocześnie obozy Auschwitz, na Majdanku, w Treblince były przekształcane w obozy zagłady. Hitlerowcy zamierzali objąć akcją Żydów zamieszkałych w Rzeszy, krajach sojuszniczych, na terenach okupowanych i neutralnych, a także w krajach koalicji antyhitlerowskiej, które planowali w przyszłości zająć.

Dokładna data rozpoczęcia masowej zagłady Żydów w Auschwitz nie jest znana. Niektóre źródła wskazują, że pojedyncze transporty Żydów uśmiercano już jesienią 1941 roku. Część badaczy przyjmuje, że masowe zabójstwa rozpoczęły się w styczniu 1942 roku. Najwcześniejszą ustaloną datą przybycia transportu Żydów do Auschwitz w ramach "Endloesung" jest 15 lutego 1942 roku. Deportowano wówczas Żydów z Bytomia. Wszyscy zostali zgładzeni.

Spośród 1,1 miliona przywiezionych do Auschwitz Żydów około 200 tys. zostało zarejestrowanych jako więźniowie. Pozostałych 900 tys. zamordowano niemal natychmiast po przyjeździe, bez wprowadzania do obozowej ewidencji. Niemcy zgładzili w Auschwitz około 960 tysięcy Żydów.

Najliczniejszą grupę Żydów deportowanych do Auschwitz stanowili obywatele Węgier, państwa sojuszniczego Rzeszy. Od maja do lipca 1944 roku do obozu przywieziono 437 402 osoby. Drugą pod względem liczebności była społeczność żydowska z terenów II Rzeczypospolitej. Historycy muzeum szacują, że było to około 300 tys. osób. W Auschwitz Niemcy mordowali Żydów z wszystkich okupowanych przez siebie krajów Europy, a także z państw satelickich, jak Słowacja.

Niemcy dokonywali masowej zagłady w Auschwitz II-Birkenau, którego budowa rozpoczęła się w październiku 1941 roku. Zadecydował o tym komendant obozu Auschwitz Rudolf Hoess, po tym jak latem 1941 roku Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wskazał Auschwitz jako miejsce "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Pierwsi więźniowie trafili do Birkenau na początku 1942 roku.

Ofiary mordowano gazem o nazwie "cyklon B", którego działanie - na rozkaz kierownika obozu Auschwitz I Karla Fritzscha - naziści wcześniej sprawdzali na jeńcach radzieckich.

Pierwsza komora gazowa w Birkenau, zwana bunkrem numer 1, powstała w niewielkim budynku po wysiedlonym Polaku. Uśmiercanie Żydów w Birkenau hitlerowcy rozpoczęli w początkach 1942 roku. Żydów przywożono na rampę wyładowczą dworca towarowego w Oświęcimiu, a stamtąd prowadzono do bunkra. Usuwaniem zwłok, a także obcinaniem włosów, wyjmowaniem zębów i paleniem ciał, zajmowali się więźniowie z tak zwanego Sonderkommando. Byli to głównie Żydzi. Ich liczebność wynosiła w sumie około 900 osób.

Latem 1942 roku, gdy coraz więcej transportów docierało do Auschwitz, Niemcy uruchomili drugą komorę gazową, zwaną bunkrem numer 2. Bunkry 1 i 2 funkcjonowały do czasu powstania czterech ogromnych komór gazowych i krematoriów, których budowa trwała od lata 1942 do czerwca 1943 roku.

Największe nasilenie zagłady Żydów miało miejsce wraz z nadejściem transportów z Żydami węgierskimi. Istniejące krematoria nie wystarczały. Niemcy ponownie uruchomili bunkier numer 2. Odkopano też doły paleniskowe i wykopano pięć następnych.

Pod koniec lata 1944 roku liczba transportów zaczęła się powoli zmniejszać. Niemcy rozpoczęli zacieranie śladów zbrodni. Obozowe gestapo z Auschwitz zaczęło niszczyć dokumentację, m.in. imienne wykazy deportowanych i zgładzonych Żydów. Od września 1944 roku likwidowano doły z ludzkimi prochami. Od października do końca 1944 roku rozebrano krematorium IV. 2 listopada prawdopodobnie wstrzymano zabijanie "cyklonem B" w komorach gazowych Birkenau.

W listopadzie i grudniu przygotowano do wysadzenia trzy pozostałe krematoria w Birkenau. Zdemontowano w nich urządzenia komór gazowych. Jedynie krematorium V pozostawało gotowe do użycia aż do 26 stycznia 1945 roku, czyli do ostatniego dnia przed wyzwoleniem obozu przez Armię Czerwoną.