Teatr u Grobu Pańskiego

Czy średniowiecze to rzeczywiście czas kulturalnego zacofania? Niekoniecznie. Mniej czy bardziej świadomie ludzie odbudowywali to, co zostało zniszczone przez to co historia nazywa wędrówką ludów. O początkach odbudowywaniu teatru tak pisze autor przytaczanego artykułu „Ludzie średniowiecza, wypowiadając podczas wielkanocnej mszy dwie krótkie kwestie: "Kogo szukacie?" - "Jezusa Nazareńskiego", nie mieli świadomości, że dają w ten sposób początek wielowiekowej tradycji scenicznej. Jak pisał profesor Zbigniew Raszewski, na fundamencie Ewangelii tworzyli teatr od nowa, ponieważ starożytna tradycja do czasu renesansu pozostawała zapomniana: zakończyła się wraz z końcem imperium rzymskiego. Antyczne sztuki spoczęły na zakurzonych półkach klasztornych bibliotek. Przepisywano je z podziwem dla pięknego stylu - jednak bez znajomości ich przeznaczenia. Amfiteatry i areny popadały w ruinę, służąc jako kopalnie budulca”. „Pierwsza widownia chrześcijańskiej Europy gromadziła się w kaplicach – przypomina Jacek Cieślak - trochę jak w "Dziadach", a to, co później stało się spektaklem, miało charakter wyłącznie religijnego obrzędu. Pierwszą dekoracją był pusty grób, rekwizytem zaś porzucony całun. Uczestnicy wielkanocnej mszy świętej otrzymywali namacalny dowód Zmartwychwstania Pańskiego: brali w nim udział. Pierwszą postacią teatralną stał się pilnujący grobu anioł, w którego wcielał się mnich lub kleryk. Na pytanie anioła: "Kogo szukacie?", odpowiadały chórem trzy Marie - "Jezusa Nazareńskiego". Na początku grali je mnisi – informuje dalej autor artykułu w Rzeczpospolitej . Czytając przekazy historyczne, można się dowiedzieć, że zaznaczali płeć bohaterek liturgii, zakładając humerały. Nie były to bynajmniej ówczesne peruki, tylko część szat liturgicznych, która do dziś przetrwała w postaci niewielkiej chusty. Nazywana hełmem zbawienia miała pomóc w koncentracji podczas liturgii i strzec przed złymi myślami. Trzy Marie przybywały do pustego grobu, żeby namaścić olejami Jezusa. Gdy anioł zawiadamiał je o zmartwychwstaniu - biegły po apostołów. A wtedy następowała scena, którą określa się jako początek komedii chrześcijańskiej – pisze dalej Jacek Cieślak . Jej głównym bohaterem był św. Piotr. Starał się wyprzedzić drugiego ucznia, co aktorzy zaznaczali specjalną gestykulacją i mimiką, budząc śmiech zgromadzonych”. Dalej autor artykułu tak pisze o rozwoju widowisk z Męką Pańską: „Już w X wieku mnisi starali się ujednolicić formę widowiska, a zapisując wskazówki, jak ma przebiegać, napisali pierwszą chrześcijańską sztukę zatytułowaną "Nawiedzenie grobu". Mamy świadectwa, że była grana w Poznaniu i Krakowie, gdzie zachował się egzemplarz będący podstawą spektakli na Wawelu - na pewno przed 1253 r.” „Również Ewangelia zainspirowała późniejsze odsłony chrześcijańskiego teatru – kontynuuje swoje rozważania Jacek Cieślak. Towarzyszył przeżywaniu liturgii przez wiernych już od Wielkiego Piątku. Trzy Marie odprowadzały wtedy Jezusa do grobu. Greckiego określenia "deus ex machina" opisującego w starożytności nagłą interwencję Boga być może nie znano - ale zabieg, który można tak opisać, musiał być pierwszym efektem specjalnym i na pewno robił na widzach ogromne wrażenie. Oto w wielkanocny poranek Jezus wznosił się ku niebu zza zasłony grobu z uniesionymi do błogosławieństwa rękoma. Wierni widzieli na nich śmiertelne rany, a jednocześnie byli świadkami zmartwychwstania. Scena była możliwa do zagrania dzięki użyciu figur Nazareńczyka z ruchomymi ramionami, które wyciągano na sznurach pod kopułę kaplicy – pisze autor artykułu dodając: Dopiero po scenie zmartwychwstania rozpoczynano "Nawiedzenie grobu". Późniejsze wersje w porównaniu z pierwszymi miały wystawną scenografię - malarską i rzeźbiarską. Pusty grób był bogato rzeźbionym sarkofagiem, a zasłaniająca go tkanina przedstawiała kolejne etapy Pasji i panoramę Jerozolimy. Na Wawelu zachowała się niezwykle cenna zasłona podarowana przez królową Francji. Przetrwały rzeźby śpiących strażników rzymskich, które w Krakowie wykonywał m.in. Wit Stwosz”. O dalszym rozwoju teatru tak Jacek Cieślak pisze: „Nawet gdy "Nawiedzenie grobu" zniknęło z liturgii, teatr chrześcijański się rozwijał. Wyszedł z kościołów na ulice miast, gdzie odgrywano misteria. Wyobraźmy sobie rynek każdego z europejskich miast zastawiony drewnianymi celkami zwanymi mansjonami, w których pokazywano epizody już nie tylko z Nowego, ale i Starego Testamentu. – zachęca autor artykułu. Celki ustawione na wozach, czasami w kilku kondygnacjach, przedstawiały niebo, piekło, ziemię. Tłok był wokół nich niesamowity. Gapie kłębili się w oknach, co odważniejsi - na dachach domów. Dogrania ról dopuszczono świeckich zrzeszonych w pobożnych bractwach i cechach. Bóg Ojciec patrzył na ich grę, pouczając wszystkich najpierw po łacinie, a później już w językach narodowych”.