Święta wracają do Ziemi Świętej

Agnieszka Huf: Przybył Ojciec do Ziemi Świętej ponad rok temu, tuż przed wybuchem pandemii. Jak wyglądał ten ubiegłoroczny Wielki Post? Czy wprowadzone przez władze Izraela ograniczenia były podobne do tych polskich?

o. Teofil Niewiński OFM: Ze względu na pandemię wszystkie celebrację liturgiczne były ograniczone do minimum. Mogli w nich uczestniczyć tylko kapłani - i to też w ograniczonej liczbie - i służba liturgiczna. Boży Grób był zamknięty, otwierany był tylko na czas liturgii. Wierni nie mogli uczestniczyć w nabożeństwach. Zmartwychwstanie było bardzo smutne - oczywiście to wydarzenie zawsze jest radosne, ale ta radość nie mogła wybrzmieć. Bardzo wymowne było, że nie było nikogo, komu można by powiedzieć “Chrystus zmartwychwstał”.

  o. Teofil Niewiński OFM Bazylika Bożego Grobu. Schody prowadzące na Kalwarię.

Jak teraz wygląda sytuacja epidemiczna w Izraelu? To kraj, który ma najwyższy wskaźnik zaszczepionych mieszkańców. Czy to wpływa na poluzowanie obostrzeń?

Nie wiem, jakie są dokładne statystyki, ale duży procent obywateli izraela jest już zaszczepionych. Wiele spraw życia codziennego wraca do normy, otwiera się coraz więcej lokali, na ulicach widać więcej ludzi, dzieci wróciły do szkoły.  Pojawiają się grupy pielgrzymkowe, przy czym są to grupy Izraelczyków lub inne narodowości przebywające w Izraelu, jak Hindusi czy Filipińczycy, bo z zagranicy nikt jeszcze nie może wjechać do Izraela. Obecnie ciężka jest sytuacja w Autonomii Palestyńskiej - tam jest lockdown, a szczepienia idą tam bardzo wolno. Bez ważnego powodu nie można wjechać do miast Autonomii, a wojsko w checkpointach kontroluje samochody. Kiedy wracając z uroczystości św. Józefa chcieliśmy wjechać do Jerycha, zostaliśmy zatrzymani przez wojsko i pytani o powód wjazdu - kiedy powiedzieliśmy, że chcemy odwiedzić współbraci, zostaliśmy przepuszczeni. 

Skoro sytuacja epidemiczna bardzo się poprawiła, to czy tegoroczne Święta Wielkanocne będzie można przeżywać tak, jak zawsze?

W dużym uproszczeniu – tak. Aby wszystkie miejsca związane z wydarzeniami Wielkiego Tygodnia wybrzmiały, ceremonie sprawuje się w nich przez cały Wielki Post. W kościołach nie ma już aż takich limitów jak bywało wcześniej, więc przy zachowaniu dystansu i użyciu maseczek może uczestniczyć w liturgii. Aczkolwiek trzeba pamiętać, że niewielki procent mieszkańców Izraela to chrześcijanie, więc kiedy nie ma pielgrzymów z zagranicy, to wiernych i tak jest garstka. Na mszach w kościołach Dominus Flevit (Pan zapłakał), Getsemani czy Litostrotos uczestniczyło dużo sióstr zakonnych, ponieważ na ich liczny udział zawsze możemy liczyć. 

Posługuje i mieszka Ojciec w Sanktuarium Palm w Betfage. Jak wygląda celebracja Niedzieli Palmowej w tym miejscu?

Przed pandemią w Niedzielę Palmową popołudniu pojawiało się tu kilka tysięcy ludzi. To jedna z największych manifestacji wiary w Izraelu. Pielgrzymi i miejscowi chrześcijanie, którzy często przyjeżdżają z daleka, ze śpiewem Hosanna i pieśniami religijnymi niosąc gałązki oliwne czy palmowe, schodzą z naszego Sanktuarium Palm do kościoła świętej Anny za murami starej Jerozolimy. Tak było zawsze, ale w zeszłym roku było nas tylko trzech... nie było procesji i jedynie sami robiliśmy ingres do naszego kościoła i odprawialiśmy Mszę Świętą. W tym roku spodziewamy się, że będą współbracia z innych klasztorów z Ojcem Kustoszem Francesco Pattonem na czele, pewnie przedstawiciele Patriarchatu Łacińskiego czy Nuncjatury Apostolskiej oraz liczne zgromadzenia zakonne. Prawdopodobnie będzie też trochę miejscowych chrześcijan, Skauci i pielgrzymi, zapowiedziała się już grupa chrześcijan pochodzenia filipińskiego która mieszka w Tel Awiwie.

Czy może ojciec opowiedzieć o celebracjach Wielkiego Tygodnia, które są charakterystyczne właśnie tylko dla Ziemi Świętej?

Przede wszystkim - i to dotyczy wszystkich liturgii w całej Ziemi Świętej, nie tylko w czasie Wielkiego Tygodnia - jeżeli Mszę Świętą sprawuje się w konkretnym Sanktuarium, to dodaje się słowo “tu”, łacińskie “hic”. “TU Pan Jezus modlił się w Getsemani”, “TU Pan Jezus konał na krzyżu”, “TU Pan Jezus został złożony na do grobu i zmartwychwstał”. Tego w tekstach liturgicznych nie ma nigdzie na świecie. W Getsemani w Wielki Czwartek po nieszporach, które odbywają się w Wieczerniku, rozpoczyna się o Godzina Święta, czyli godzinne czuwanie w Ogrójcu na pamiątkę tego, że Jezus poszedł się modlić a apostołowie zasnęli. Wtedy Pan Jezus zapytał Piotra: “jednej godziny nie mogliście czuwać ze mną?”. Dlatego jest właśnie godzinna adoracja. W tym czasie odczytywane są teksty z Pisma Świętego, mówiące o cierpieniu, modlitwie, zaufaniu. Czytane są w różnych językach - po arabsku, hebrajsku, angielsku, francusku. W kościele w Getsemani przed ołtarzem znajduje się odsłonięta skała, na której Pan Jezus modlił się przed śmiercią. Ten kamień jest okadzany, a potem rozrzucone są na niego płatki czerwonych róż, symbolizujące krwawy pot Pana Jezusa. Taka sama ceremonia odbywa się też 1 lipca, w Uroczystość Najświętszej Krwi Chrystusa. 

Co dzieje się w Wielki Piątek?

Oczywiście, mówię w ogromnym skrócie, ponieważ liturgia każdego dnia Triduum Paschalnego jest długa i wyjątkowa. W ciągu dnia ulicami Jerozolimy odprawiane jest nabożeństwo Drogi Krzyżowej. Najważniejsza celebracja ma miejsce oczywiście w Bazylice Bożego Grobu. Najpierw figura Pana Jezusa jest wkładana na krzyż, który jest ustawiony w miejscu, w którym znajdował się krzyż Chrystusa. Potem następuje zdjęcie z krzyża, zdejmowanie korony cierniowej i wyciąganie gwoździ. Figura Pana Jezusa znoszona jest z Kalwarii i układana na Kamieniu Namaszczenia. Tam jest namaszczana, zawijana w płótna i zanoszona do Kaplicy Grobu. 

  o. Teofil Niewiński OFM Bazylika Bożego Grobu. Kalwaria - miejsce śmierci Jezusa.

A sama niedziela zmartwychwstania?

Ze względu na Status Quo (zasady określające wzajemne relacje poszczególnych wspólnot chrześcijańskich w Ziemi Świętej, reguluje m. in. pory sprawowania nabożeństw w miejscach, które współdzielą ze sobą chrześcijanie z różnych Kościołów - przyp. red.), Wigilia Paschalna w Grobie Pańskim odbywa się najwcześniej na świecie. W Polsce czasami spieramy się, kiedy jest odpowiedni czas na rozpoczęcie Liturgii Wielkiej Nocy, czy liturgia ma się zacząć po zachodzie słońca, najlepiej po dwudziestej pierwszej, , żeby np. ognisko było widoczne. A tymczasem w Bazylice Bożego Grobu Liturgia Wigilii Paschalnej rozpoczyna się o 8 rano. Śpiewa się Exsultet, w którym padają słowa “ta noc”, a jest przedpołudnie… Ale według Status Quo wtedy jest czas przeznaczony na modlitwę Kościoła łacińskiego. W okolicach godziny 12:00 - 13:00 już biją dzwony i zaczyna się śpiewać Alleluja, zaczyna się świętowanie Wielkanocy. A w niedzielę rano odprawiana jest msza rezurekcyjna przy kaplicy Bożego Grobu, podczas której procesyjnie, ze śpiewem, trzy razy okrąża się tę kaplicę.