Kościelna komisja odkryła tajemnice SB

Teczkę operacyjną księdza, zwaną TEOK, służby bezpieczeństwa PRL-u zakładały przyszłemu duchownemu już w chwili, gdy ten wstępował do seminarium. - Dziś może się nam wydawać, że policja powinna się interesować obywatelem dopiero, gdy ten popełni coś niezgodnego z prawem - tłumaczy Andrzej Sznajder z katowickiego Instytutu Pamięci Narodowej. - Wtedy było inaczej. Ludowa władza chciała wiedzieć o jednej z nielicznych w kraju instytucji, która jej nie podlegała. W TEOK-ach było wszystko: dane osobowe, informacje o rodzinie, przyjaciołach, wszystkich parafiach, w których obserwowany pracował jako ksiądz. Gdy jego kazania okazywały się szczególnie żarliwe lub gdy z nadmiernym - zdaniem SB i ludowej władzy - zapałem walczył on o nowy kościół czy kaplicę, do teczki trafiały dodatkowe informacje. - Albo stawał się taki ksiądz obiektem odrębnego rozpracowania - mówi Sznajder. Esbecy zajmujący się Kościołem zniszczyli większość TEOK-ów, gdy PRL zaczął się walić. Do naszych czasów teczek dotrwało niewiele, w tym teczka nieżyjącego już, prominentnego przed laty duchownego z Częstochowy. Przypadkiem natknęli się na nią członkowie pracującej od blisko roku kościelnej komisji historycznej, która bada materiały Służby Bezpieczeństwa zebrane przeciwko duchowieństwu archidiecezji częstochowskiej i diecezji sosnowieckiej. - TEOK był dołączony do innych dokumentów i może dlatego się zachował - uważa częstochowski biskup Jan Wątroba, szef komisji. - Z całości wynika, że był to bardzo dzielny duchowny, a rozpracowywano go przy użyciu rozmaitych perfidnych metod. Bp Wątroba informuje, że dokumenty te posłużą IPN-owi do przygotowania naukowej publikacji o postępowaniu SB wobec Kościoła. Kościół częstochowski - wynika z badań Sznajdera - był pod szczególnym ostrzałem służb bezpieczeństwa. Z wielu przyczyn. Przede wszystkim ze względu na Jasną Górę, odwiedzających klasztor hierarchów oraz osobistości świeckie, niekoniecznie sprzyjające ustrojowi. UB i SB mocno interesowały się także kurią biskupią, raz dlatego, że angażowała się w obchody tysiąclecia chrztu Polski, dwa - że kierowała oporem mieszkańców miasta przeciwko budowie przejścia podziemnego pod al. Sienkiewicza. Znaczne siły i środki władza ludowa kierowała do walki z częstochowskimi duchownymi, szukając np. okazji do szantażowania ich. Dwaj historycy, ks. dr Mariusz Trąba z Sosnowca i ks. dr Sławomir Zabraniak z Częstochowy, trzon kościelnej komisji historycznej, potwierdzenie tego znajdują w aktach IPN-u, m.in. w Katowicach i Łodzi, w warszawskim Archiwum Akt Nowych, w Archiwach Państwowych. - To bardzo ważne, by w swoich badaniach nie opierali się tylko na dokumentach SB - tłumaczy bp Wątroba. - Żmudne poszukiwania pozwalają na przygotowanie kolejnych publikacji o represjach reżimu wobec księży. Jak podkreśla biskup, w dokumentach niewiele jest informacji o księżach, którzy donosili służbom bezpieczeństwa. Jeśli już się jakieś znajdują, to szczątkowe i niedające pewności, że duchowny faktycznie nawiązał współpracę z UB lub SB. Dlatego nie należy się spodziewać, by czyjekolwiek nazwisko zostało ujawnione. Tym bardziej że większość tych księży już nie żyje. - Są w aktach IPN-u także informacje o osobach świeckich związanych z Kościołem służbowo lub osobiście, np. o pracownikach parafii nakłonionych do współpracy - mówi bp Wątroba. Już po powołaniu komisji, w okresie Wielkiego Postu, metropolita częstochowski arcybiskup Stanisław Nowak rozesłał list do wszystkich duchownych diecezjalnych. Każdy, który czuł się winny, mógł zgłosić się na rozmowę do arcybiskupa. - Takich osób było kilkanaście - wylicza bp Wątroba. - O czym rozmawiano? To sprawa między rozmówcami. Jeden z księży po takim spotkaniu przestał być proboszczem i przeszedł w stan spoczynku.