Wyrok ws. słynnego filmu o Amway

Zarazem prawomocne są wcześniejsze wyroki, z których wynika, że TVP nie mogłaby rozpowszechniać tego filmu - gdyby miał zawierać nieprawdziwe dane o strukturze dochodów Amway oraz wizerunki i głosy jej dystrybutorów.

"Jestem przekonany, że TVP wyemituje ten film" - powiedział dziennikarzom po wyroku SA Jacek Gwizdała, prezes spółki Contra Studio, która na zamówienie TVP wyprodukowała film. PAP ustaliła, że TVP będzie analizować sprawę. Ponadto Amway może jeszcze złożyć kasację do Sądu Najwyższego, czego nie wykluczył w środę jej pełnomocnik mec. Stefan Jaworski.

Był to jeden z najdłużej trwających procesów cywilnych. Jego przedmiotem był głośny film Dederki pt. "Witajcie w życiu" z 1996 r. Prezentował on techniki oddziaływania na ludzi stosowane w tej założonej w USA korporacji. W filmie kilku dystrybutorów Amway przedstawiało ideologię firmy, metody werbowania współpracowników i fragmenty szkoleń. Sceny z ich udziałem połączono z inscenizacjami.

"Film opowiadał o technikach psychologicznych, które niszczą ludzką autonomię; powodują, że wielu dystrybutorów po zakończeniu pracy trafia pod opiekę psychologiczną" - mówił Dederko.

W grudniu 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie orzekł w procesie z powództwa Amway wobec Contra Studio i TVP, że nie można pokazywać filmu z nieprawdziwymi danymi o strukturze dochodów korporacji. Za ich podanie SO nakazał też producentowi filmu przeprosić Amway na łamach dwóch gazet.

SO uznał, iż pozwani nie dowiedli prawdziwości podanych w filmie danych, że 30 proc. dochodu korporacji pochodzi ze sprzedaży materiałów szkoleniowych, a 95 proc. dochodów trafia do 0,2 proc. osób z Amway. Sędzia SO Maria Piasecka mówiła, że dane te zaczerpnięto z publikacji, która nie była powszechnie dostępna, a twórcy filmu "bezkrytycznie je powtórzyli", nie starając się dotrzeć do stanu faktycznego.

Zarazem SO uznał, że reżyser miał prawo ostro skrytykować nowe w Polsce zjawisko sprzedaży bezpośredniej prowadzonej przez Amway; miał też prawo posłużyć się fragmentami inscenizowanymi. Zdaniem SO to, co reżyser dołączył do materiałów autentycznych (m.in. wyścig szczurów), mieściło się w ramach swobody twórczości artystycznej.

Po wyroku SO Gwizdała mówił, że usunięcie z filmu planszy z danymi finansowymi nie będzie problemem. Dodał zarazem, że wyrok "daje pewną furtkę, by ten film pokazać".

Mec. Jaworski podkreślał, że wyrok SO jest korzystny dla jego klienta, który głównie kwestionował dane o dochodach. Dodał, że gdyby TVP chciała pokazać film, to musiałaby - oprócz usunięcia danych o podziale dochodu - zamazać twarze dystrybutorów i nie emitować ich głosów, bo tego już wcześniej prawomocnie zakazał sąd w oddzielnym procesie z powództwa kilku dystrybutorów. "To chyba dwie trzecie filmu" - mówił Jaworski o tym, co musiałoby być usunięte. Dodał, że film można oglądać w internecie.

W środę SA, po apelacji Contry, zmienił wyrok SO i usunął z niego nakaz przeprosin Amway w dwóch gazetach. Jak uzasadniła sędzia SA Marzanna Góral, do rozpowszechniania filmu nigdy nie doszło, a te gazety nie publikowały fałszywych danych o podziale dochodu Amway. Dodała, że prawomocny zakaz emisji filmu z tymi danymi sprawia, iż "trudno sobie wyobrazić, by doszło do ich powtórzenia".

Jeszcze przed emisją, film został zaskarżony przez polski oddział korporacji i kilku jej dystrybutorów. TVP i producentowi zarzucili "narażenie na utratę społecznego zaufania potrzebnego do prowadzenia działalności". Twierdzili, że film prezentuje negatywny obraz korporacji jako nastawionej tylko na sukces materialny i podaje nieprawdziwe dane.

Już na początku jednej ze spraw sąd w drodze tzw. zabezpieczenia powództwa zakazał emisji filmu w TVP. Spotkało się to z krytyką - w 2010 r. Trybunał Konstytucyjny uznał, że sądowy zakaz publikacji nie narusza konstytucji, ale muszą być określone ramy czasowe jego obowiązywania. "Witajcie w życiu" pojawiał się w obiegu nieoficjalnym. Nagradzano go na festiwalach, gdzie odbywały się pokazy zamknięte.

W 2004 r. SO oddalił pozew Amway, uznając, że film jedynie krytycznie ocenia "dążenie do sukcesu za wszelką cenę". W 2005 r. SA uznał apelację Amway i zmienił wyrok SO, stwierdzając, że film wytwarza negatywny obraz korporacji. Według SA autora filmu dokumentalnego, tak samo jak i dziennikarza, obowiązuje szczególna staranność przy zdobywaniu materiałów, jak i rzetelna ich prezentacja. SA zakazał TVP emisji filmu, a producentowi nakazał przeprosiny w mediach i wpłatę 10 tys. zł na cel dobroczynny (Amway chciał 50 tys.). W 2006 r. SN nakazał ponowny proces. Uznał, że skoro film jest w części dokumentalny, a w części inscenizowany, to nie można go oceniać tak jak materiału dziennikarskiego.