Poszukiwacze wolności

Jak to w życiu, skoro nie ma prostych rozwiązań pomijających wysiłek, to również wychowanie stanowi proces celowego i świadomego oddziaływania na drugiego człowieka — najczęściej dziecko lub młodego człowieka – w celu wspierania jego rozwoju, kształtowania postaw, wartości, norm moralnych, społecznych i kulturowych oraz przygotowania go do życia w społeczeństwie. Ni mniej, ni więcej, ale w wychowaniu chodzi o doprowadzenie człowieka do dojrzałości, do samodzielnego podejmowania decyzji, zgodnie z dobrze uformowanym sumieniem.  Wciąż przecież „Polska woła o ludzi sumienia”, jak przypomniał w czasie wizyty w Skoczowie w 1995 roku św. Jan Paweł II. Lata mijają, a wezwanie nie straciło nic na swojej aktualności. 

Klasyczny model posłuszeństwa sumieniu do droga nawrócenia angielskiego konwertyty kard. Johna Henry’ego Newmana (1801-90), o czym przypomniał Benedykt XVI w jednym z przemówień do Kurii Rzymskiej: „Droga nawróceń Newmana to droga sumienia; nie jest ona drogą afirmacji subiektywności, ale wprost przeciwnie, posłuszeństwa wobec prawdy, która przed nim stopniowo się odsłaniała” (20.12.2010). Papież Leon XIV zaaprobował 31 lipca br. decyzję o nadaniu tytułu doktora Kościoła temu pokornemu i niestrudzonemu poszukiwaczowi Prawdy. Doprowadziła ona przyszłego świętego od posługi anglikańskiego pastora do święceń kapłańskich i godności kardynała w Kościele katolickim. Był obrońcą ludzkiego sumienia, wybitnym teologiem i filozofem, a także prekursorem niektórych intuicji, które rozwinął i potwierdził Sobór Watykański II. 

Wiele czynników próbuje wypłynąć na proces wychowania do wolności w sposób destrukcyjny, prowadząc do braku samodzielności, zależności od aktualnych trendów kulturowych, zmieniających się warunków społecznych, gospodarczych i politycznych. Przy tej okazji warto przypomnieć: sumienie ma funkcję normatywną (postępowanie według określonych kryteriów, norm), a nie funkcję kreacyjną (tworzenia norm). Dla chrześcijanina te normy są zawarte w Dekalogu, Kazaniu na Górze i nauczaniu Kościoła. Pomocą w procesie wychowania są także nauczyciele, którzy znają przesłanie biblijne, żyją nim i potrafią odczytywać aktualne „znaki czasu”, by w ich świetle odpowiadać na najbardziej palące kwestie, które decydują o losach poszczególnych ludzi i społeczeństw.  

Ks. prof. Andrzej Zwoliński, wybitny popularyzator nauczania społecznego Kościoła katolickiego zauważa: „Kościół głosi, że źródłem zniekształcenie obrazu świata jest obecne w nim Zło, które dokonuje do konstrukcji tego obrazu, manipuluje nim, nie pozwalając dotrzeć człowiekowi do istotnej prawdy o świecie i o samym sobie” (Wychowanie do wolności od zła, Kraków 2024, s. 5). Jednocześnie ks. Zwoliński wskazuje na rolę Kościoła, który jest sumieniem świata w kształtowaniu ludzkiej wolności. „Wolność sumienia to składnik określający moralny sens całości. Sumienie jest źródłem, z którego wypływa sens etyczne przysługującej człowiekowi wolności. Sumienie stanowi najbliższą normą moralną, która decyduje o wartości czynu człowieka. To według tej normy każdy z ludzi będzie sądzony przez Boga. Ponieważ w sumie nie należy do najbardziej intymnych sfer człowieka, nikt oprócz Boga nie jest w stanie sprawiedliwie o sądził z danego człowieka. Jednostką może jej jednak doskonalić przez coraz głębsze rozumienie norm Bożych (Dekalog), czyli poznawanie co jest dobre, a co złe. Można też je usprawniać przez posłuszeństwo głosowi sumienia – wzmocnienie własnej woli zgodnej z wolą Bożą” (s. 9).  

Idąc za myślą krakowskiego profesora, „trwanie przy prawdzie, a więc wszelka mądrość, wymaga nieustannego wysiłku i troski człowieka”. Dlatego mądrzy rodzice i wrażliwi wychowawcy to pomocnicy i narzędzia samego Boga, który jest najlepszym pedagogiem wolności, a Jego niekończona miłość do człowieka, wyrażona w ofierze za grzechy, objawiła ogrom miłosierdzia wobec całego świata. Wolność jest zatem trudem tworzenia siebie, pomaga odrzucić balast zła i rozwijać w sobie i wokół siebie dobro, do którego należy przyszłość.