Święci w służbie Piastów Śląskich

Źródło patronatu św. Bartłomieja

Powyższe rozważania dowodzą niezbicie wysokiego znaczenia kultu św. Bartłomieja w duchowości pary książęcej oraz szerzej w życiu religijnym mieszkańców monarchii Piastów Śląskich. Nie odpowiadają jednak na zasadnicze pytanie o powód wyboru tego świętego jako osobistego patrona książąt wrocławskich.

Dawni historycy wychodzili z założenia, że kult św. Bartłomieja w rodzinie Henryka Brodatego wiązał się z dniem śmierci matki księcia Adelajdy, córki Berengara hrabiego von Sulzbach. Problem tylko w tym, że ona nie istniała, a zgodnie z obecnymi badaniami historycznymi matką księcia Henryka była bliżej nie znana Krystyna. Osoba Adelajdy jak wykazali genealogowie wiąże się z takim zapisem w Kronice polsko-śląskiej proweniencji lubiąskiej i źródeł od niej zależnych, gdzie doszło do pomyłki autora.

Wynika z tego, że nie chodzi tu zatem o dzień śmierci matki, gdyż Krystyna zmarła 23 lutego 1204-1208 roku. Być może pomyłka przy wpisywaniu do nekrologu doprowadziła do podjęcia w tradycji narracji o patronacie św. Bartłomieja.

Wydaje się jednak, że czynnikami wyboru św. Bartłomieja na osobistego patrona rodziny książęcej miały względy polityczne i religijne w tamtym czasie ściśle ze sobą korelujące.

Znaczenie św. Bartłomieja w polityce śląskiego dworu książęcego i wybór tego świętego na patrona książąt wrocławskich budujących swoją niezależną monarchię może wiązać się z wydarzeniami jakie rozegrały się u początku XII wieku na polskiej scenie politycznej.

Konflikt między Bolesławem III Krzywoustym (1086-1138), a jego bratem Zbigniewem, który doprowadził do wygnania tego ostatniego z kraju i schronienie się w cesarstwie niemieckim zaowocował wyprawą zbrojną cesarza Henryka V w 1109 roku. Nieudane oblężenie Bytomia Odrzańskiego spowodowało zmianę planów i uderzenie na Głogów, będącym ważnym grodem chroniącym infrastrukturę komunikacyjną i handlową na Śląsku, prowadzącą w głąb państwa polskiego. Atak na miasto zgodnie z zapisem zawartym w Kronice Galla tzw. Anonima, miał miejsce 24 sierpnia, gdy wierni uczestniczyli we Mszy św. sprawowanej ku czci św. Bartłomieja. Mimo prowadzonych rokowań pokojowych mających doprowadzić do poddania Głogowa mieszczanie nie ulegli (związane to było z jednoznacznym zakazem Bolesława Krzywoustego kapitulacji pod sankcją szubienicy). Stąd wydarzenia te, urosły do rangi symbolu w walce o niezależność, wolność i suwerenność państwa, co z pewnością było niezwykle istotne w polityce prowadzonej przez Henryka Brodatego i jego potomków na śląskim dziedzictwie.

Jadwiga, Bartłomiej i Wojciech - polityczni święci

W przedtrydenckim kalendarzu liturgicznym diecezji wrocławskiej w miesiącu sierpniu w okolicy święta Translacji św. Jadwigi (25 sierpnia) oprócz omawianego obchodu ku czci św. Bartłomieja (24 sierpnia) występuje także w rycie III lekcyjnym dzień w którym przeżywano Translację relikwii św. Wojciecha (26 sierpnia).

Gra polityczna relikwiami i kultem świętych miał wpływ na ocenę władcy księstwa i relacje z sąsiednimi państwami zarówno księstwami dzielnicowymi- szczególnie chodzi tu o Wielkopolskę (grób św. Wojciecha), Małopolskę (relikwie św. Stanisława), Królestwo Czeskie (relikwie św. Wojciecha). Wprowadzenie święta Translacji św. Jadwigi zmniejszyły czeskie wpływy religijne na Śląsku czego emanacją było obchodzone święto Translacji relikwii św. Wojciecha jako dewocyjna pamięć o najeździe na Polskę czeskiego władcy Brzetysława i wywiezienie do Pragi zrabowanych z Gniezna relikwii św. Wojciecha w 1038 roku.

Aby uzmysłowić sobie całokształt omawianych wydarzeń i znaczenie św. Bartłomieja należy zwrócić uwagę na wydarzenia z 1000 roku i słynnego Synodu gnieźnieńskiego. Jak dobrze wiadomo ze źródeł, cesarz Otton III (980-1002) otrzymał w darze od Bolesława Chrobrego relikwie ramienia św. Wojciecha. Przeniósł je do Rzymu i umieścił na Tiberinie w bazylice św. Bartłomieja. Tam też złożono święte szczątki Apostoła, które w 983 roku Otton III kazał przenieść z Benewentu.

Powyższe wydarzenia i tradycje ukazują nam całą gamę powiązań religijnych, politycznych i typowo międzyludzkich jakie krzyżują się w wydarzeniach pokanonizacyjnych księżnej Śląska. Widać zatem bardzo jasno jak wybór dnia przeniesienia relikwii św. Jadwigi jako obrzędu zamykającego radość kanonizacji nowej świętej był dobrze przemyślany, a jednocześnie ile duchowego bogactwa i tradycji wnosił w życie religijne wiernych.

Z drugiej strony analiza wszystkich czynników otworzyła przestrzeń dla podejmowanych działań politycznych dworu wrocławskiego, tym bardziej, że w uroczystościach uczestniczyła czeska para królewska i wielu książąt dzielnicowych. Dzięki temu w niezwykle subtelny i dyplomatyczny sposób zaakcentowano niezależność monarchii śląskiej wobec sąsiadów.