Dobrze żyć – to wiele. Dobrze umrzeć – to wszystko

W październiku 2019 roku CBOS zapytał Polaków o umieranie. Nie da się ukryć, że współcześnie temat ten funkcjonuje na marginesie społecznej świadomości. O śmierci nie myślimy i nie mówimy, a jeśli już, to zwykle w kontekście nieszczęśliwych wypadków, które „nam się przecież nie przydarzą”. Umieranie stało się sprawą prywatną, niekiedy nawet wstydliwą. I pomyśleć, że jeszcze sto lat temu do umierającego schodziła się na modlitwę cała wieś, a rytuały związane z ostatnią posługą miały charakter publiczny.

Memento mori?

W średniowiecznym „Dialogu Mistrza Polikarpa ze śmiercią” czytamy, że choćby się za nic śmierć miało, trzeba będzie ją przy skonaniu poznać, bo nikt „stary albo młody, żadny nie ujdzie śmiertelnej szkody”. Dla ludzi tamtego czasu śmierć była naturalną częścią życia. Bynajmniej go nie kończyła. Teologia uczyła przecież, że jest tylko bramą, przez którą przechodzi się do wieczności. Mało kto podważał tę prawdę. Była oczywistością jak codzienne wschody i zachody słońca.

Człowiek średniowiecza bał się śmierci, ale jej nie ignorował. Żył z nią na co dzień. Choroby, głód, zarazy, wojny – wszystko to sprawiało, że średnia wieku w tamtym czasie sięgała czterdziestki. Epidemie dziesiątkowały ludność Europy szczególnie w XIV i XV wieku. Co dwa, trzy lata zaraza nawiedzała jakiś region lub kraj. Morowemu powietrzu towarzyszył zwykle głód. W połowie XIV wieku przez kontynent przeszła tzw. „czarna śmierć” – największa epidemia w dziejach ludzkości, która zabrała z tego świata niemal połowę ludności Europy (szacuje się, że było to od 30 do 60 procent). Śmierć była więc wszechobecna, oswojona i być może dlatego pozbawiona współczesnej rozpaczy, a nawet grozy, u której źródeł leży m.in. nasz racjonalny sceptycyzm.

Przeczytaj: Bp Śmigiel: 1 listopada katolik ma obowiązek uczestniczenia w Mszy świętej

Ze wspomnianych badań CBOS wynika, że większość Polaków o śmierci nie myśli. Połowa badanych zadeklarowała, że refleksja na temat spraw ostatecznych nachodzi ich rzadko, a co trzeci przyznał, że wcale. Tylko 3% odpowiedziało, że o śmierci myśli bardzo często, często – 15%. To znaczny spadek w stosunku do 2001 roku, kiedy na to samo pytanie twierdząco odpowiedziało 29% pytanych.

Co ciekawe nawet najstarsi z badanych, ludzie po 75 roku życia, którzy w naturalny sposób zbliżają się do jego kresu, przyznają, że o śmierci myślą niewiele – 44% robi to rzadko, a 18% wcale.

Większość pytanych Polaków życzyłaby też sobie śmierci nagłej. Tylko co piąty zadeklarował, że chciałby się do tego momentu przygotować. W grupie tej przeważają osoby religijne, regularnie praktykujące. Tym, którzy chcieliby przygotować się do śmierci, zależy przede wszystkim na możliwości pożegnania się z bliskimi – 83%. Większość (59%) chciałaby też uporządkować sprawy majątkowe. Niestety mniej osób niż jeszcze kilka lat temu zadeklarowało, że chciałoby przed śmiercią wyspowiadać się i przyjąć sakramenty. Potrzebę taką zgłosiło 55% pytanych. Dla porównania w 2012 roku było to 71%.