Wielki Piątek wiernych Kościołów wschodnich

W Wielki Piątek nie jest sprawowana liturgia eucharystyczna. Cerkiew wspomina cierpienie, śmierć i złożenie Jezusa do grobu. Wczesnym popołudniem odbywają się procesje, nabożeństwa i adoracja grobu Pańskiego. Symbolizuje go we wschodniej tradycji płaszczanica (lub w innej pisowni: płaszczenica), czyli wynoszony uroczyście na środek świątyni całun z ikoną przedstawiającą Chrystusa złożonego w grobie.

Płaszczanica leży na tzw. świętym prestole (stoliku), a wierni oddają jej cześć, kłaniając się i całując ikonę. W Kościele wschodnim nie praktykuje się umieszczania przy grobie Pańskim elementów świeckich. Pojawiają się jedynie świece i kwiaty.

Adoracja w cerkwiach potrwa całą noc z piątku na sobotę. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa wierni zostawali na nocnych modlitwach przy płaszczanicy, a wczesnym rankiem, by nie odchodzili do domów, duchowni rozdawali im chleb i wino, aby mogli zaspokoić głód.

W Wielki Piątek wiernych obowiązuje ścisły post. Zaleca się nawet zupełne powstrzymywanie się od posiłków aż do wieczora albo przynajmniej do zakończenia uroczystości z adoracją płaszczanicy.

W niektórych prawosławnych rodzinach, gdzie post jest ściśle przestrzegany, kolacja w Wielki Czwartek była ostatnim większym posiłkiem aż do wielkanocnego śniadania spożywanego wczesnym rankiem w niedzielę po powrocie z nocnych uroczystości.

Rano w Wielki Piątek delegacja polskiej Cerkwi odleciała do Jerozolimy, by w Wielką Sobotę wziąć udział w ceremonii wiernych obrządków wschodnich zejścia Świętego Ognia w bazylice Grobu Pańskiego i by ten ogień dostarczyć do kraju. W tym roku ma on trafić nie tylko do prawosławnych parafii, ale też do katolików.

Tegoroczna Wielkanoc chrześcijan różnych obrządków wypada w tym samym terminie, ale dzieje się tak tylko raz na jakiś czas. Różnica wynika z nieco innego sposobu wyliczania daty tego święta. Często Wielkanoc prawosławnych i innych obrządków wschodnich wypada po Wielkanocy w Kościele zachodnim, a różnica może być nawet pięciotygodniowa - tak było np. w ubiegłym roku.

W 2022 i w 2023 r. różnica była tygodniowa, ale np. w 2021 r. - czterotygodniowa. Wielkanoc w tym samym terminie poprzednio wypadła w 2017 r., a wcześniej - w 2014 i 2011 r.

Prawosławie jest drugim co do liczby wiernych wyznaniem w Polsce. Hierarchowie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego liczbę wiernych w kraju szacują na 450-500 tys. W Narodowym Spisie Powszechnym przeprowadzonym w 2021 r. przynależność do Kościoła prawosławnego w Polsce zadeklarowało (pytanie o wyznanie było dobrowolne, można było odmówić odpowiedzi na nie) niecałe 151,7 tys. osób.