Czy imam to „muzułmański ksiądz"?

W języku arabskim termin ten oznacza przewodnika lub przywódcę, dosłownie zaś „tego, kto stoi na przedzie lub idzie na czele”. W okresie przedislamskim imam był dla Arabów przewodnikiem karawan. Wraz z pojawieniem się islamu muzułmanie nadali temu określeniu inny charakter, do tego stopnia, że stało się ono pojęciem wieloznacznym. W tradycji sunnickiej tytuł imama przysługiwał początkowo przywódcy wszystkich muzułmanów. Podstawą tej koncepcji było wzajemne dopełnianie się w islamie sfery religijnej i świeckiej, co w rzeczywistości oznaczało skupienie władzy politycznej i duchowej w jednej osobie. W ten sposób imam stał się synonimem kalifa, czyli „zarządcą Boga na ziemi”. Pierwszym imamem był prorok Mahomet. Również jego czterej bezpośredni następcy uważani są za doskonałych imamów, ponieważ kierowali wspólnotą w duchu Proroka. Od drugiej połowy VII wieku władca stawał się coraz bardziej przywódcą świeckim. W węższym znaczeniu sunnici przypisują tytuł imama także wybitnym teologom muzułmańskim i znawcom prawa islamskiego (nade wszystko założycielom słynnych szkół prawniczych). W islamie szyickim natomiast imam pozostał najważniejszym przywódcą oraz zwierzchnikiem religijnym i duchowym. Szyici nie używają w tym względzie pojęcia kalifa. Według szyickiej doktryny pierwszym imamem był Ali (zięć i brat stryjeczny Mahometa oraz jego czwarty następca). Natomiast kolejnymi imamami mogli zostać tylko jego potomkowie. Szyici przypisują imamowi posiadanie tajemnej wiedzy, którą Ali otrzymał od Mahometa, a następnie odziedziczyli jego synowie. Szyickim imamom przypisuje się także wyjątkowe cechy. Do najważniejszych z nich należą: bezgrzeszność, uczestnictwo w boskiej misji Proroka i nieomylność w interpretowaniu Koranu. Po wygaśnięciu linii bezpośrednich potomków Alego i Fatimy szyici wypracowali doktrynę o tzw. „ukrytym imamie”, zgodnie z którą ostatni „widzialny” imam nie umarł, lecz pozostał w ukryciu, skąd – w sobie znanym czasie – powróci jako mahdi, czyli zbawca prowadzący ludzkość ku szczęśliwości. Istniejące w szyizmie podziały powstały głównie ze względu na uznanie liczby imamów (czterech, siedmiu lub dwunastu). Od czasu zniknięcia imamów władzę w ich imieniu sprawują ich zastępcy. W powszechnym rozumieniu imam jest jednak zwierzchnikiem meczetu i oznacza przede wszystkim osobę odpowiedzialną za prowadzenie wspólnych modlitw (zwłaszcza piątkowych) i głoszenie kazań. Jego zadanie polega na tym, aby zgromadzeni wykonywali razem określone czynności i wypowiadali wspólnie poszczególne fragmenty modlitw. Generalnie imamem może zostać każdy pobożny muzułmanin posiadający wiedzę religijno-prawną oraz znajomość rytuałów i języka arabskiego.