Rekomendacje zespołu bioetycznego (fragment dokumentu)

Załącznik 22. - Stanowisko w sprawie ratyfikacji Konwencji Bioetycznej Przyjmujemy, że człowiek jest istotą wolną oraz rozumną i kierując się własnym rozumem winien wyznaczać granice własnej wolności. Sądzimy, że każdej osobie ludzkiej przysługuje pewna swoista dla niej godność i że żaden człowiek bez względu na stadium jego rozwoju biologicznego, a także po śmierci, nie powinien być traktowany jedynie jako rzecz. Uważamy także, że istnieje wiele różnego rodzaju wartości moralnych i pozamoralnych, które mogą ze sobą wchodzić w konflikt. Pluralizm wartości i niemożność sprowadzenia ich do wspólnego mianownika są więc faktem. Kierując się rozumem, możemy poszukiwać optymalnego pod względem moralnym rozwiązania konkretnego konfliktu, nigdy jednak nie możemy mieć pewności absolutnie czystego sumienia, że rozwiązaliśmy ów konflikt właściwie. Poniżej proponowane rozwiązania wynikają z przekonania, że: - Życie ludzkie jest wartością. Ale życie ludzkie nie jest jedyną wartością, która powinna być chroniona. I nie jest też wartością najwyższą. Unicestwienie ludzkiego życia jest złe, ale niekiedy jest to jedyny sposób uniknięcia jeszcze większego zła. W sytuacji konfliktu pomiędzy większym i mniejszym złem rozum nakazuje wybrać mniejsze zło. - Istnieje zasadnicza różnica pomiędzy znaczeniem słowa „człowiek” i znaczeniem słowa „osoba ludzka”. Słowo „człowiek” jest terminem opisowym oznaczającym przynależność konkretnego organizmu ludzkiego do gatunku biologicznego Homo sapiens. Słowo „osoba” jest terminem wartościującym i oznacza przynależność konkretnej jednostki ludzkiej do pewnej społeczności moralnej, której członkowie mają pewne prawa, a nieraz również i obowiązki. - Unicestwienie życia zarodka/płodu we wczesnej fazie jego rozwoju jest mniejszym złem niż unicestwienie życia tego samego płodu tuż przed lub tuż po narodzeniu. Prawna i etyczna ochrona życia ludzkiego powinna mieć zatem charakter stopniowalny i uwzględniać nie tylko konieczność wyboru pomiędzy dobrem i złem, lecz także konieczność wyboru pomiędzy większym i mniejszym złem. Inaczej zatem kwalifikujemy moralnie i prawnie przyzwolenie na śmierć osoby znajdującej się w stanie głębokiej i nieodwracalnej śpiączki, a inaczej rezygnację z leczenia i przyzwolenie na śmierć kogoś, kto może być skutecznie leczony. W pierwszym przypadku jest to uzasadnione prawnie i moralnie zaniechanie stosowania leczenia daremnego, w drugim natomiast jest to czyn jawnie kryminalny. · W każdej procedurze medycznej możliwość korzystania z osiągnięć wiedzy medycznej przysługuje indywidualnej osobie (a nie np. tylko parom małżeńskim czy osobom pozostającym w związku partnerskim). - Ratyfikacja Konwencji nie powinna stwarzać pretekstu dla zaostrzenia obowiązujących warunków dopuszczalności przerywania ciąży lub bardziej restryktywnej, niż obecna, praktyki ich stosowania. Na podstawie powyższych założeń uznajemy, że w odniesieniu do konkretnych przepisów Konwencji Bioetycznej należy przyjąć następujące propozycje: 1. Preambuła ( par. 10) oraz art. 1: Nie ma potrzeby zgłaszania zastrzeżeń lub deklaracji, w sytuacji, gdy standard ochrony w RP jest wyższy niż minimalny standard ochrony gwarantowany przez Konwencję. 2. Art. 6, ust 1 i 2: W związku z brzmieniem tego przepisu należy zrezygnować w polskim prawie ze sztywnych granic wieku, określających zdolność do wyrażenia zgody równoległej, opinii lub sprzeciwu. 3. Art. 9: Należy wprowadzić do polskiego prawa możliwość oświadczenia woli pro futuro na wypadek pozostawania w stanie niezdolności do świadomego podejmowania decyzji lub instytucję pełnomocnika podejmującego decyzję w przypadku wystąpienia u pacjenta stanu takiej niezdolności. 4. Art. 12: Ograniczenie zawarte w tym przepisie nie może być interpretowane jako wykluczające lub ograniczające dopuszczalność stosowania badań prenatalnych i korzystania z ich wyników. Cele zdrowotne, o których mowa w tym artykule, należy rozumieć, zgodnie z wersją oryginalną Konwencji, nie tylko jako działanie na rzecz poprawy stanu zdrowia, ale również jako badania stwierdzające, jaki jest stan zdrowia danej osoby, czy też zarodka lub płodu. A więc tak jak w odniesieniu do badań prenatalnych mogą to być procedury diagnostyczne mające na celu rozpoznanie/wykluczenie ciężkiej bądź nieuleczalnej choroby genetycznej. Natomiast niedopuszczalne jest wykonywanie takich badań w celu dokonanie wyboru płci płodu, czy też wyboru innych fizjologicznych cech fenotypowych. 5. Art. 15 - 17: Polskie prawo (a w szczególności rozdział 4 ustawy o zawodzie lekarza), z uwagi na daleko idącą niedoskonałość, wymaga zasadniczych zmian w tym zakresie. 6. Art. 16 i 17: mają zastosowanie tylko do osób urodzonych. 7. Art. 17, ust 1 v: Polskie prawo powinno być de lege lata interpretowane zgodnie z Konwencją. W szczególności, w tym zakresie, w jakim dopuszcza badania naukowe na dzieciach, nie wolno ich przeprowadzać po wyrażeniu przez dziecko sprzeciwu. 8. Art. 18, ust 1: Dopuszczalne powinno być prowadzenie diagnostyki genetycznej preimplantacyjnej, jak również wykorzystywanie zarodków stworzonych w ramach procedury zapłodnienia in vitro, nie przeznaczonych do implantacji, dla celów badań naukowych nad doskonaleniem metod terapeutycznych oraz metod wspomaganej medycznie prokreacji. Badania takie powinny być prowadzone tylko w uprawnionych ośrodkach badawczych. Prowadzenie takich badań powinno być poprzedzone uzyskaniem uprzedniej zgody dawców gamet lub rodziców biologicznych zarodka. Badania na takich zarodkach, na przykład polegające na uzyskiwaniu linii komórek zarodkowych przeznaczonych do celów terapeutycznych, są dopuszczalne tylko do 14 dnia życia zarodka. Prawo powinno zapewniać w szczególności ochronę przed handlem zarodkami oraz gwarantować, że przedmiot badań w zakresie terapii genowej nie będzie wiązać się z ryzykiem naruszenia genomu w linii komórek rozrodczych człowieka (chodzi o eliminację ryzyka wystąpienia nieprzewidywalnych zmian genetycznych w kolejnych pokoleniach). 9. Art. 18, ust 2: Przewidziany w tym przepisie zakaz nie odnosi się do klonowania terapeutycznego (badania nad terapeutycznym wykorzystaniem autologicznych linii komórek rozrodczych). 10. Art. 21: Należy rozważyć zgłoszenie zastrzeżeń w odniesieniu do niektórych rzadkich grup krwi oraz dawców, którzy przed pobraniem krwi zostali poddani uodpornieniu (immunizacji). Pozostałe artykuły należy przyjąć bez zastrzeżeń i deklaracji. Rekomendujemy ratyfikowanie Konwencji tylko przy spełnieniu powyższych warunków. Podpisali: Prof. dr hab. Ewa Bartnik, Prof. dr hab. Jacek Hołówka, Prof. dr hab. Zbigniew Szawarski, Prof. dr hab. Jacek Zaremba, Prof. dr hab. Eleonora Zielińska