Dziesięć tysięcy sprawiedliwych

Właściciele Małej Wsi pod Grójcem należą do setek tysięcy, a może miliona lub więcej Polaków, którzy w czasie drugiej wojny światowej udzielili pomocy Żydom skazanym przez Niemców na zagładę. Ale tylko niewielka część tych osób, bo około 10 tysięcy, znana jest – tak jak Morawscy – z imienia i nazwiska. Pamięć i wiedzę o nich przechowuje, zbiera i kompletuje działający społecznie Komitet dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów, powstały w 1998 roku. Jego zadanie jest niezwykle trudne, nie tylko z uwagi na upływ czasu, ale również ze względu na okoliczności udzielanej wówczas pomocy – w konspiracji, w solidarnościowym milczeniu otoczenia, gdyż według niemieckich rozporządzeń za wszelką pomoc Żydowi, choćby podanie kubka wody, w okupowanej Polsce groziła śmierć (tak ostrych restrykcji nie było w państwach zachodnich zajętych przez Niemcy).

Niemniej Komitetowi udało się skompletować i złożyć w depozycie w Archiwum Akt Nowych około 900 teczek z dokumentami, relacjami, ukazującymi pomoc, jaką niosły Żydom konkretne osoby, instytucje Polskiego Państwa Podziemnego, a także Kościół. W sumie do 2011 roku zidentyfikowano ponad 2000 nazwisk (od tego czasu napłynęły kolejne informacje), co razem z ponad 6,5 tys. Polaków, którym żydowski Instytut Yad Vashem przyznał tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, daje około 10 tys. osób – tak oblicza prof. Jan Żaryn, historyk, przewodniczący komisji historycznej komitetu.