Jak przechowywać zabytkowe chorągwie?

W zbiorach Wawelu znajdują się 83 chorągwie, z których 13 zostało namalowanych właśnie na jedwabiu. Choć to dość trwała tkanina, jest jednak bardzo czuła na działanie m.in. promieniowania ultrafioletowego, mikroorganizmów, grzybów, na podwyższoną temperaturę, zbyt wysoką lub zbyt niską wilgotność.

W ramach prowadzonego wraz z Norwegami projektu badane będą cztery zabytkowe chorągwie: trzy XVI-wieczne i jedna z XVII w.

Pierwsza to chorągiew nadworna powstała w Polsce w roku 1553 z okazji ślubu i koronacji Katarzyny Austriaczki, trzeciej żony Zygmunta Augusta. Jest ona jednym z nielicznych przedmiotów przechowywanych w Skarbcu Koronnym, które przetrwały do naszych czasów.

Badane będą także: chorągiew nagrobna Stanisława Barziego, sekretarza Zygmunta Augusta, najstarsza zachowana chorągiew grobowa wykonana w Krakowie w 1571 r., chorągiew wojsk śląskich arcyksięcia Maksymiliana, zdobyta w roku 1588 w bitwie pod Byczyną przez Jana Zamoyskiego oraz chorągiew turecka zdobyta pod Wiedniem w roku 1683 przez Marcina Zamoyskiego.

"Wybraliśmy obiekty, które są najcenniejsze i które wymagają szczególnej opieki. Ważne jest, że chorągwie te zostały wykonane tą samą techniką - malowania na jedwabiu" - powiedziała PAP kierownik merytoryczna projektu Magdalena Ozga z Zamku Królewskiego na Wawelu.

Specjaliści obserwują temperaturę i wilgotność powietrza w salach ekspozycyjnych i magazynach oraz natężenie światła i poziom promieniowania ultrafioletowego. W ramach projektu kamerą termowizyjną wykonano pomiary rozkładu temperatur w pomieszczeniach, bo im warunki są bardziej stabilne, tym bezpieczniej dla zabytkowych tkanin.

Badacze z norweskiego instytutu mierzyć będą stężenia zanieczyszczeń powietrza: ozonu, tlenków siarki i azotu. "Ze względu na zmienność zanieczyszczeń pomiary te zostaną wykonywane w sezonie letnim oraz w sezonie zimowym" - wyjaśniła kierownik projektu.

Chorągwie będą obejrzane w świetle ultrafioletowym, w podczerwieni, a ich fragmenty pod mikroskopem elektronowym. Badacze zamierzają określić skład pierwiastków obecnych we włóknach i w pigmentach na malowanych powierzchniach. "To pozwoli określić, jak różniły się barwniki używane w warsztatach Zachodu i Wschodu" - mówiła Ozga.

Uzyskane podczas badań informacje pozwolą na sporządzenie laboratoryjnych próbek sztucznie starzonego jedwabiu, które posłużą do dalszych testów. Próbki zostaną umieszczone w kasetach o różnej atmosferze i warunkach. "Efektem prac ma być przygotowanie projektu kasety do bezpiecznego przechowywania unikalnych jedwabnych chorągwi malowanych" - podkreśliła Ozga.

Wyniki projektu zostaną zaprezentowane podczas międzynarodowego warsztatu konserwatorsko-badawczego w październiku 2011 r.

Projekt "Opracowanie kasety konserwatorskiej dla bezpiecznej ekspozycji chorągwi jedwabnych" zainicjowały wawelskie konserwatorki dr Ewa Wiłkojć i Joanna Bella, a w jego realizacji uczestniczą: Jerzy Holc i Magdalena Ozga (także z Wawelu), dr hab. Joanna Łojewska (UJ) oraz chemicy z Norwegii: Elin Dahlin i Terje Grontoft.

Zamek Królewski na Wawelu podjął współpracę z Norweskim Instytutem Badań Powietrza (NILU - Norsk Institutt for Luftforskning) z Kjeller, niezależną fundacją naukową założoną w roku 1969. Badania są finansowane przez Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego w ramach Funduszu Wymiany Kulturalnej. Koszt całego projektu to ponad 680 tys. zł, w tym wkład Funduszu to prawie 580 tys. zł, a Zamku Królewskiego na Wawelu - ponad 60 tys. zł.