W Cambridge zrekonstruowano cyklometr Rejewskiego, który pomógł zdeszyfrować Enigmę

Wszystkie istniejące cyklometry, które wykorzystywał w swojej pracy Marian Rejewski, zostały zniszczone przed 1939 rokiem w obawie przed ich pozyskaniem przez niemieckich nazistów. Wykonany obecnie, w pełni funkcjonalny cyklometr to projekt absolwenta Uniwersytetu w Cambridge (Wielka Brytania) Hala Evansa, który prace nad nim rozpoczął w 2018 roku w ramach swojej pracy magisterskiej.

Według Evansa celem projektu były dogłębne badania nad działaniem cyklometru Rejewskiego, który był urządzeniem o krytycznym znaczeniu dla konstrukcji późniejszej maszyny Bombe Alana Turinga wykorzystywanej do pracy przy deszyfracji Enigmy podczas II wojny światowej. Evans w rozmowie z mediami podkreślił, że cyklometr polskiego matematyka był pierwszym w historii urządzeniem, które wywarło znaczący wpływ na postęp prac przy konstrukcji mechanizmu deszyfrującego. Skonstruowana przez niego replika oryginalnego urządzenia znajduje się obecnie w King's College w Cambridge.

Jak powiedział Evans, jego urządzenie to pierwsza od lat 30-tych ubiegłego wieku fizyczna replika cyklometru, gdyż "ze względu na koszt i mechaniczną złożoność prac nad odtworzeniem maszyny, wszystkie próby zbudowania repliki do tej pory opierały się na oprogramowaniu". Jego zdaniem projekt pracy magisterskiej, którą obronił na Uniwersytecie w Cambridge, "stworzył możliwość odtworzenia istotnego fragmentu historii".

"Praca nad tym wyjątkowym projektem to wielki przywilej. To połączenie inżynierii, historii i matematyki. Stworzenie repliki zajęło zaledwie nieco ponad rok dzięki szczodremu wsparciu finansowemu ze strony King's College, który dostrzegł oczywiste powiązanie mojej pracy z dorobkiem jednego ze swoich najsławniejszych absolwentów, Alana Turinga" - tłumaczył autor repliki.

Hal Evans ocenił, że dorobek kryptologów pracujących w Bletchley Park nad deszyfracją Enigmy jest w Wielkiej Brytanii dobrze znany. "Polski wkład w te prace jest na pewno rzeczą wiadomą, jednakże nie nadaje mu się tak dużej rangi, na jaką zasługuje. Badając historię Rejewskiego i jego kolegów, chciałem dowiedzieć się więcej o ich przedsięwzięciach. Im głębiej sięgałem, tym więcej interesujących faktów odkrywałem" - powiedział Evans.

"Polacy byli bardzo zaawansowani w porównaniu z Brytyjczykami w swoim zrozumieniu tego, jak działała Enigma" - ocenił. "W rzeczywistości to polscy inżynierowie złamali kod Enigmy jeszcze przed wojną, wykorzystując rozmaite systemy, skomplikowane, wysokopoziomowe metody matematyczne i budowane specjalnie w tym celu urządzenia. Ich praca i wiedza okazała się bezcenna i to ona położyła fundamenty dla dalszych sukcesów aliantów w Bletchley Park" - stwierdził w rozmowie z mediami autor repliki cyklometru Rejewskiego.

Cyklometr skonstruowany przez Mariana Rejewskiego umożliwił częściowo zautomatyzowane pozyskiwanie danych o pozycjach startowych rotora szyfrującego zawartego w Enigmie. Było ich ponad 100 tys., a celem odczytania szyfrowanych przez maszynę wiadomości codziennie było trzeba obliczać i katalogować ich możliwe kombinacje. Dzięki wykorzystaniu urządzenia polskiego matematyka złamanie kodu Enigmy zajęło kryptografom z Bletchley Park dziewięć miesięcy. Bez cyklometru, jak twierdzi brytyjski badacz, praca ta potrwałaby co najmniej 60 razy dłużej.