Prezydencja Polski w Grupie Wyszehradzkiej pod znakiem walki z pandemią koronawirusa

W środę w Katowicach odbędzie się szczyt premierów państw Grupy Wyszehradzkiej: Polski, Czech, Węgier i Słowacji, który symbolicznie zakończy polskie przewodnictwo w V4. Szef polskiego rządu Mateusz Morawiecki przekaże roczne przewodnictwo premierowi Węgier Viktorowi Orbanowi. W następnej kolejności przewodnictwo obejmie Słowacja oraz Czechy.

Środowy szczyt ma być okazją do podsumowania współpracy z ostatniego roku i omówienia bieżących kwestii z agendy unijnej, dotyczącej polityki klimatycznej, planowanej reformy migracyjno-azylowej, reformy Schengen, działań koordynacyjnych ws. COVID-19 oraz Konferencji w sprawie Przyszłości Europy.

Polska swoją roczną prezydencję w Grupie Wyszehradzkiej objęła 1 lipca ub.r.; jej hasło - "Powrót na właściwe tory" - nawiązywało do wyzwań związanych z pandemią COVID-19. Spotkanie inaugurujące polską prezydencję odbyło się w Warszawie na początku lipca 2020 r.; poza pandemią podczas spotkania mowa była o negocjowanym wówczas wieloletnim budżecie UE na lata 2021-2027.

We wrześniu ub.r. podczas spotkania V4 w Lublinie powołano wirtualne Centrum V4 ds. COVID-19, którego celem było usprawnienie wymiany informacji i doświadczeń dotyczących ochrony zdrowia, obostrzeń czy przebiegu procesu szczepień.

W minionym roku premierzy państw V4 koordynowali także stanowiska i wymieniali się informacjami dotyczącymi agresywnej polityki Rosji. We wrześniu 2020 r. szefowie rządów Grupy Wyszehradzkiej wystosowali wspólne oświadczenie potępiające otrucie Aleksieja Nawalnego. Po ujawnieniu udziału rosyjskich służb w ataku na skład amunicji w czeskich Vrbeticach z polskiej inicjatywy zwołano wideokonferencję V4 i przyjęto deklarację solidarności z Czechami. Wówczas premierzy Polski, Słowacji i Węgier zaoferowali Czechom wsparcie dyplomatyczne i konsularne w związku z wydaleniem czeskich dyplomatów przez Rosję.

Grupa Wyszehradzka reagowała także na bieżąco na kryzys na Białorusi, gdzie po sfałszowanych wyborach prezydenckich doszło do masowych protestów, które były brutalnie tłumione przez reżim Alaksandra Łukaszenki. Z inicjatywy V4 stworzony został plan gospodarczy dla demokratycznej Białorusi, który przewiduje m.in. stworzenie funduszu stabilizacyjnego na co najmniej 1 mld euro pod warunkiem przeprowadzenia na Białorusi demokratycznych zmian i zorganizowania ponownych wyborów.

Plan gospodarczy dla Białorusi w imieniu V4 przedstawił premier Mateusz Morawiecki podczas posiedzenia Rady Europejskiej. Unijni liderzy po przyjęciu planu zobowiązali Komisję Europejską do dalszych prac nad programem dla Białorusi.

W kwestię wsparcia Białorusi zaangażowali się także prezydenci krajów V4, którzy we wspólnym oświadczeniu w sierpniu ub.r. roku wezwali białoruskie władze do otwarcia drogi do politycznego rozwiązania kryzysu, do przestrzegania praw i wolności człowieka, a także do powstrzymania się od stosowania przemocy wobec pokojowych demonstrantów.

Grupa Wyszehradzka od lat stanowi nieformalne forum do wymiany poglądów i koordynacji stanowisk premierów Polski, Węgier, Czech i Słowacji przed posiedzeniami Rady Europejskiej. Podczas rocznej prezydencji Polski premierzy V4 uzgadniali stanowiska w sprawie wieloletniego budżetu UE, Funduszu Odbudowy, polityki migracyjnej i solidarności w kontekście zwalczania pandemii.

Swoje stanowisko m.in. w sprawie migracji kraje V4 przedstawiły podczas wrześniowego spotkania z szefową Komisji Europejskiej Ursulą von der Leyen; szefowie rządów czterech państw akcentowali potrzebę prowadzenia skutecznej polityki kontroli na granicach UE oraz wspierania krajów pochodzenia migracji.

Także polityka klimatyczna i energetyczna UE była przedmiotem rozmów premierów V4, którzy 24 marca br. wraz z premierem Bułgarii wezwali w liście do zachowania dotychczasowego zakresu sektorów nieobjętych systemem handlu uprawnieniami do emisji oraz zasad uwzględniających PKB państw członkowskich, służących do określania krajowych celów redukcji emisji.

Przygotowano też wspólny list liderów krajów V4 oraz Francji, Rumunii i Słowenii do KE w sprawie roli energii jądrowej w polityce klimatyczno-energetycznej UE, w którym wezwano do równego traktowania energetyki jądrowej w ramach unijnej polityki klimatyczno-energetycznej.

W ramach polskiej prezydencji w Grupie odbyły się liczne konsultacje ministerialne we wszystkich obszarach tematycznych. Część z nich odbywała się stacjonarnie w różnych miejscach Polski, część, z uwagi na obostrzenia związane z pandemią, miała charakter wideokonferencji. W wyniku konsultacji przyjęto m.in. wspólne stanowisko V4 oraz Estonii i Słowenii dotyczące reformy pakietu azylowego, listę kluczowych z perspektywy regionu projektów infrastrukturalnych oraz wspólne stanowiska wspierające akcesję do UE krajów Bałkanów Zachodnich.

Ministrowie finansów Grupy Wyszehradzkiej podpisali również deklarację o współpracy dotyczącą podatków w sektorze gospodarki elektronicznej. Konsultacje w formie wideokonferencji prowadzili także szefowie parlamentów V4, w tym marszałek Sejmu Elżbieta Witek oraz marszałek Senatu Tomasz Grodzki.

W maju odbyła się w Polsce konferencja ministrów zdrowia krajów V4, podczas której podpisano wspólną deklarację w sprawie wspierania rodziny. Zadeklarowano w niej także intencję rozpoczęcia wspólnych badań nad rodziną w kontekście wyzwań demograficznych. Wyniki badań mają być źródłem wiedzy, która będzie wykorzystana do poprawy dobrostanu rodzin.

17 lutego br. w Krakowie odbył się szczyt z okazji 30-lecia Grupy Wyszehradzkiej, w którym udział wziął także szef Rady Europejskiej Charles Michel. Grupa Wyszehradzka "to opowieść o zjednoczeniu, zjednoczeniu z Europą, o wzmocnieniu, o nowych wielkich ambicjach" - mówił wówczas premier Morawiecki. "Powróciliśmy bowiem do miejsca, które nam się należało, którego zostaliśmy niesłusznie pozbawieni na skutek II wojny światowej" - zaznaczył szef polskiego rządu.

Podczas szczytu przyjęto deklarację o współpracy w projektach cyfrowych oraz deklarację rocznicową. Szefowie rządów krajów V4 zobowiązali się do zwiększenia od 2022 r. rocznego budżetu Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego o 25 proc., do wysokości 10 mln euro. Z Funduszu realizowane są m.in. działania z zakresu współpracy kulturalnej i naukowej oraz rozwijania mobilności wśród młodzieży, a od powstania w 2000 r. z Funduszu przyznano 2400 stypendiów i wsparł blisko 6 tys. projektów.

Na początku lutego odbył się dwudniowy szczyt prezydentów Czech, Słowacji i Węgier w Rezydencji Prezydenta RP na Mierzei Helskiej, w Juracie. Szczytowi towarzyszyły debaty liderów V4 m.in. w obszarze energetyki i odbudowy po pandemii.

Grupa Wyszehradzka jest nieformalną regionalną formą współpracy Polski, Czech, Słowacji i Węgier i określana jest jako jeden z owoców upadku komunizmu i transformacji ustrojowej w państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Za umowną datę jej powstania przyjmuje się 15 lutego 1991 r., kiedy ówcześni prezydenci Polski Lech Wałęsa i Czechosłowacji Vaclav Havel oraz premier Węgier Jozsef Antall podpisali deklarację określającą cele i warunki wzajemnej współpracy. Miało to miejsce w węgierskim Wyszehradzie, gdzie w XIV wieku spotykali się królowie Polski, Czech i Węgier na negocjacje gospodarcze i polityczne.

Cele Grupy zmieniały się w kolejnych latach i określały współpracę początkowo trzech, a po rozpadzie Czechosłowacji w 1993 r. czterech krajów. Wraz z ich osiągnięciem współpraca ta słabła i po jakimś czasie była wznawiana, tak jak po przyjęciu w 1999 r. Polski, Czech i Węgier do NATO oraz po wstąpieniu Polski, Czech, Węgier i Słowacji do UE w 2004 r.

Od 2004 r. wszystkie kraje V4 są członkami Unii Europejskiej, a Grupa Wyszehradzka stanowi forum wymiany doświadczeń oraz wypracowywania wspólnych stanowisk w sprawach dotyczących regionu i UE.