Kard. Pacelli a Żydzi

Wiele z nich badacze historii poznali dzięki przyśpieszonemu otwarciu w Tajnym Archiwum Watykańskim zbiorów dotyczących relacji Stolicy Apostolskiej z Niemcami za pontyfikatu Piusa XI. Ale również w innych miejscach wychodzą czasem na światło dzienne teksty ukazujące rzeczywisty stosunek Eugenio Pacellego do Żydów. Jeden z nich omówił niedawno (3 czerwca 2008 r.) na łamach dziennika Il Giornale włoski historyk Andrea Tornielli w artykule zatytułowanym: „Kiedy Pacelli bronił żydowskich rytów” („Quando Pacelli difese i riti ebraici”). Nieznany dotąd materiał źródłowy to datowany 21 maja 1938 r. list ówczesnego kardynała sekretarza stanu Eugenio Pacellego do kard. Eugène Tisseranta, stojącego wtedy na czele Kongregacji dla Kościołów Wschodnich, a później będącego też dziekanem Kolegium Kardynalskiego. Dokument przechowywany jest w archiwum Stowarzyszenia Przyjaciół Kard. Tisseranta, znajdującym się we francuskich Pirenejach na pograniczu z Hiszpanią pod opieką krewnej zmarłego w 1972 r. purpurata. 6 kwietnia 1938 r. ten wybitny orientalista wystosował list do watykańskiego sekretarza stanu. Przekazał mu przeczytaną w prasie wiadomość o polskiej ustawie zabraniającej uboju rytualnego zwierząt zgodnie z żydowskimi nakazami religijnymi i prosił o interwencję dyplomatyczną Stolicy Świętej przeciw tej dyskryminacji. Kard. Pacelli natychmiast napisał w tej sprawie do nuncjusza apostolskiego w Polsce, podkreślając, że trzeba potępić „każdy akt prześladowania czy przemocy antysemickiej”. Abp Filippo Cortesi zasięgnął informacji i w liście wysłanym do sekretarza stanu 7 maja określił prasową wiadomość jako „nieścisłą”, gdyż ustawę dotyczącą uboju rytualnego uchwalił tylko Sejm, ale Senat odroczył ją, tak że nie weszła w życie. Ponadto nie była ona skierowana przeciw ubojowi rytualnemu w całości, lecz tylko przeciw jego nadmiarowi przerastającemu potrzeby wyznawców religii mojżeszowej, co według papieskiego dyplomaty stanowiło nadużycie grożące żydowskim monopolem w handlu mięsem. Zdaniem abp. Cortesiego wprowadzenie ustawy było poniekąd usprawiedliwione, gdyż dawało możność, jak pisze, „ograniczenia zbytniego wpływu elementu żydowskiego, nieprzyjaznego od wieków Kościołowi i chrześcijańskiemu porządkowi społecznemu”. Historyk Tornielli w swoim artykule na łamach Il Giornale komentuje, że w tych stwierdzeniach nuncjusza „pobrzmiewają ślady dawnego chrześcijańskiego antyjudaizmu, czego natomiast nie spotykamy u kard. Pacellego”. Watykański sekretarz stanu przekazał zaraz kard. Tisserantowi kopię otrzymanej z warszawskiej nuncjatury odpowiedzi. Załączył ją do wspomnianego listu z 21 maja 1938 r., w którym podkreśla, że zakaz uboju rytualnego „stanowiłby dla Żydów prawdziwe prześladowanie”.