Katolicy ratujący Żydów na Ukrainie

Na Ukrainie nie tworzono obozów zagłady. Tylko jedną piątą ukraińskich Żydów wywieziono do obozów na terenach polskich – głównie do Bełżca, Sobiboru i Oświęcimia. Natomiast większość rozstrzelano na miejscu. Sięgnijmy do opublikowanych niedawno wspomnień Krystyny Bryk z domu Budyńskiej, dziś mieszkanki Kłodoboku (w pow. nyskim) na Opolszczyźnie. Urodzona przed 83 laty (18 czerwca 1925 r.) w Krzywczu Górnym na Podolu, nieopodal ówczesnej granicy polsko-rumuńskiej i polsko-radzieckiej, spędziła tam pierwszych 20 lat życia. W miasteczku było wielu Żydów. „Od wiosny 1943 roku do kwietnia roku 1944 pomagałam moim rodzicom, Józefowi i Annie Budyńskim, ukrywać w naszym gospodarstwie dwie Żydówki, moje koleżanki szkolne. Siostry Betty i Molly Bluhman przeżyły dzięki temu wojnę, a po jej zakończeniu wyjechały do USA, gdzie wyszły za mąż i założyły rodziny. W sąsiadującym z nami gospodarstwie moja ciocia, Celina Toporowska, ukrywała ich matkę Sheindel i brata Josefa oraz jeszcze innego mężczyznę. Kiedyś zostali oni zauważeni przez ukraińskiego sąsiada, który doniósł policji o swoim odkryciu. Przybyły na miejsce policjant ukraiński zastrzelił całą trójkę bezpośrednio w gospodarstwie Toporowskich. Moja matka pomogła także w uratowaniu życia mężczyzny o nazwisku Seile Semmel. Ukrywał się on w Krzywczu Górnym razem z grupą dziesięciu osób w zabudowaniach Ukraińca Iwana Puszkara. Na prośbę Semmela matka kupowała wielokrotnie mięso cielęce, przyrządzała posiłki i dostarczała je Semmelowi za pośrednictwem Puszkara. Przed wojną rodzice utrzymywali bliskie i przyjazne stosunki z mieszkańcami Krzywcza narodowości żydowskiej, korzystając często z ich sąsiedzkich porad dotyczących zdrowia, mody, prowadzenia domu i gospodarstwa rolnego. Po wyzwoleniu Krzywcza przez Armię Czerwoną spotkania kilku ocalałych od zagłady Żydów z Krzywcza odbywały się wielokrotnie w naszym domu”. Słowa Krystyny Bryk dobrze oddają złożoność sytuacji na okupowanej przez Niemców Ukrainie. Dowiadujemy się o Polakach ukrywających Żydów, o Ukraińcu składającym donos, o ukraińskim policjancie zabijającym ukrywanych, ale też o ukrywającym dziesięcioosobową grupę Żydów Ukraińcu, któremu w ich wyżywieniu pomagała Polka. Widzimy więc, że ukraińskiej współpracy z hitlerowcami nie można generalizować. Sytuacja była tam bardziej złożona, aniżeli w rdzennej Polsce. Wojska niemieckie wkroczyły na te tereny po sowieckiej okupacji – ponad półtorarocznej w Galicji Wschodniej i na Wołyniu, a dwudziestoletniej w pozostałych częściach Ukrainy. Wielu mogło to odczuwać jako wyzwolenie, a Niemcy łudzili początkowo Ukraińców, że pozwolą im stworzyć niepodległe państwo.