Muzułmański system bankowości

W tym kontekście warto przyjrzeć się niektórym elementom muzułmańskiego systemu bankowości, który ukształtował się pod wpływem koranicznego zakazu lichwy i hazardu. Zakaz lichwy nie zezwala na pobieranie procentów od kapitału, natomiast zakaz hazardu oznacza, że obie strony powinny ponosić jednakowe ryzyko. Islam powstał w społeczeństwie, w którym oprócz rolnictwa i hodowli ważną rolę odgrywał handel. Do dokonywania transakcji i wymiany dóbr zachęca muzułmanów Koran, głosząc, że „Bóg dozwolił handel, a zakazał lichwy” (2, 275). Koraniczne przesłanie jednoznacznie poucza muzułmanów: „O wy, którzy wierzycie! Bójcie się Boga i porzućcie to, co pozostało z lichwy, jeśli jesteście wierzącymi!” (2, 278). W tradycji muzułmańskiej lichwę zalicza się do najbardziej radykalnych form wyzysku. Święta Księga islamu zapewnia też, że „Bóg zniweczy lichwę, a pomnoży dawanie jałmużny” (2, 276). Mimo iż lichwa (riba) w pełnym tego słowa znaczeniu jest w islamie zakazana, muzułmańscy prawnicy na przestrzeni dziejów podejmowali próby złagodzenia tego przepisu. Już w średniowieczu wypracowano wybiegi prawne, które miały obejść obowiązujące zakazy. Jednym z przykładów jest tzw. „podwójna sprzedaż”. Polega ona na tym, że osoba X, chcąc zaciągnąć pożyczkę od osoby Y, sprzedaje jej jakiś towar, za który otrzymuje potrzebną gotówkę. Jednak zaraz po tej transakcji odkupuje ten sam towar nieco drożej [z racji wliczonych odsetek], ale nie płaci większej sumy od razu, lecz w terminie ustalonym przez obie strony. Przedmiot transakcji staje się zabezpieczeniem długu. Ta podwójna sprzedaż to nic innego jak uzyskiwana pożyczka z naliczonymi odsetkami. Z prawnego punktu widzenia jest ona dopuszczalna, gdyż osoby uczestniczące w tej transakcji nie są bankierami, lecz kupcami. Również we współczesnym systemie bankowym świata muzułmańskiego wypracowano wiele praktyk, w których pomija się elementy lichwiarskie, osiągając w końcowym rozrachunku podobne wyniki. W systemie tym można wymienić kilka metod funkcjonowania. Pierwsza z nich to tzw. murabaha, czyli „wzajemne czerpanie zysków”, która nawiązuje do wspomnianej wcześniej zasady „podwójnej sprzedaży”. Chodzi o sprzedaż towaru na podstawie kontraktu, który zezwala na zakup tego towaru z powrotem za ustaloną wyższą cenę (zawierającą odsetki). Następną metodę nazywa się potocznie „śpiącym udziałowcem”, mudaraba. Funkcjonuje ona na zasadzie przyznania zabezpieczeń finansowych drugiej osobie i równego dzielenia profitów z zysków całej operacji. Innymi słowy jest to partnerski układ w biznesie, gdzie bank składa kapitał, a klient zabezpiecza środki wykonania.