Tanatologia chrześcijańska

Człowiek od zawsze interesował się tym, co dotyczy jego egzystencji i w miarę jak wzrastało jego poczucie integralności ze światem i społeczeństwem, stawiał coraz to nowsze i bardziej skomplikowane pytania, będące wyrazem jego silnej tęsknoty za prawdą. Odzwierciedleniem tego pragnienia w czasach współczesnych jest pojawienie się w latach 60. XX wieku nowej nauki – tanatologii (od gr. thanatos = śmierć). Jest to dziedzina interdyscyplinarna, która odwołując się zarówno do nauk empirycznych, jak i humanistycznych, stara się gruntownie opisać zjawiska towarzyszące umieraniu. Dwie istniejące odwiecznie w kulturze tendencje: śmierć jako całkowity kres człowieka (bezsens, „skandal istnienia”), oraz śmierć jako przejście do nowej, nieznanej rzeczywistości, w wieku XX mają szczególnie głębokie znaczenie. Tendencje te dzięki rewolucji informatycznej i pojawieniu się tzw. kultury masowej przybrały bowiem charakter pewnego rodzaju dualizmu praktycznego, powodując powstanie dwóch opozycji: tzw. „cywilizacji śmierci” (termin wprowadzony przez Jana Pawła II), oraz chrześcijańskiej nadziei eschatologicznej, która choć ma mocne korzenie w nauce pierwszych chrześcijan, to zagrożona jednak skłonnościami relatywistycznymi. Novum tego dyskursu nie jest więc ta opozycja, znana już przecież w starożytności, ale notoryczne ścieranie się i nieustanny filozoficzny konflikt przejawiający się na co dzień we wszystkich aspektach ludzkiego życia, mający swe źródło w dużej bliskości różnorakich struktur społecznych oraz szybkim przepływie ogromnej liczby informacji. Dlatego też w tym artykule spróbuję pokrótce przedstawić charakterystykę nauki chrześcijańskiej traktującej o tanatologii, odwołując się do tez zawartych w Piśmie świętym i twierdzeń wypracowanych przez filozofów i teologów. Trudności na jakie natrafia osoba, chcącą poznać twierdzenia katolickie dotyczące śmierci, wiążą się ze sposobem uprawiania teologii jako nauki. Teolog opiera swoje twierdzenia przede wszystkim na Piśmie świętym i Tradycji, w drugiej kolejności odwołując się do przesłanek rozumowych. Wynika to zarówno z przyjętego przez chrześcijan nakazu wiary, aby słowa zawarte w Biblii traktować jako słowa samego Boga, a także dlatego, iż twierdzenia te dotyczą w przeważającej mierze zjawisk nie poznawalnych empirycznie (choć należy pamiętać, że niektóre dogmaty, opierają się na przesłankach rozumowych, np. nieśmiertelność duszy i nazywane są dogmata mixta = dogmatami mieszanymi.) Z powodu dużego stopnia trudności opisywanego przeze mnie zjawiska, pragnę tę refleksję uszeregować według następujących aspektów: pojęcie śmierci, przyczyna śmierci oraz wyjątki od śmierci. 1. Pojęcie śmierci: Autorzy biblijni przedstawiają życie człowieka w dwóch wymiarach: ziemskim i wiecznym. To pierwsze jest przygotowaniem do życia wiecznego w dwóch stanach: nieba i piekła.(„ Nie mamy tutaj trwałego miasta, ale szukamy, tego, które ma przyjść”, Hbr 13,14). Biblia posługuje się wieloma określeniami śmierci: