Od chleba z serem do zupy czekoladowej

Nie inaczej było we dworze, gdzie panował niesłychany zgiełk, a cała służba uwijała się jak w ukropie, by sprostać świątecznym wymaganiom swych państwa. Leszcze, węgorze i sandacze miały na stole sąsiadować z karpiem oraz łososiem, który na wigilię u Kiszków jechał aż z Królewca. Szczupaka podawano z szafranem, okonie z drobno siekanym jajkiem i oliwą. Na wygłodniałych gości czekały trzy zupy: barszcz z uszkami, grzybami i śledziem, migdałowa z rodzynkami i piwna polewka postna, w której pan domu zasmakował podczas dalekich podróży do Rosji. Czwartą zupą była kucja, niekiedy zwana kutią, ale ta przeznaczona była dla służby, dla której wigilijną wieczerzę przygotowywano osobno. W spiżarniach kruszało dzikie ptactwo, a czerwone mięsa czekały na swój czas w marynacie. Surowe szynki litewskie leżały obok ośmiu rodzajów wędlin, a te z kolei szły w zawody z wielkimi pasztetami. Wigilia Wigilią, ale przecież trzeba było przyszykować potrawy także na kolejne dni świętowania, wcale już nie postne. Dzieci łakomie zerkały ku kopiastym stertom placków z miodem oraz wielkim piernikom, które dojrzewały już od dwóch miesięcy, a dziś miały się wreszcie doczekać oficjalnej prezentacji. Ale jeszcze większą ich ciekawość budziło, jakie w tym roku dostaną podarki. Pan Kiszka pozostawił kuchnię pod opieką swej żony, sam zaś zajął się porządkiem w piwniczce. Co roku zbierał od gości zasłużone pochwały za dobór trunków, nie inaczej miało być w te święta. Były tu i czworokątne butle z miodem, antałki piwa zwykłego i dubeltowego, takiego samego, jakie podawano na dworze Sapiehów. Była beczka pienistego piwa angielskiego, którą kupiono w Gdańsku od kupców holenderskich. Na półkach stały i wódki: najwięcej anyżówki oraz kminkówki. Ale w największą dumę wprawiały pana Kiszkę wina, w tym węgrzyn ze składów w Białymstoku. Tym węgrzynem chciał wraz z synami wznieść w święta toast za zdrowie nowego króla, najmiłościwiej od trzech miesięcy panującego Augusta II Mocnego. - Może i o północy woda w studni zamieni się w wino - mruczał zadowolony pan Kiszka. - Ale na pewno nie w takie. A potem szybciutko zamknął piwniczkę i pobiegł z powrotem do domu. Hałas przed gankiem dowodził, że zajechali już pierwsi goście. Łowicz 1792 W gospodarstwie Piotra Szlawskiego, mieszczanina z Łowicza, znakiem do rozpoczęcia wigilijnej wieczerzy była pierwsza gwiazdka na niebie. Tego roku trudno ją było dostrzec, bo dzień był pochmurny, więc tym razem pan domu sam zdecydował, kiedy zasiąść za stołem. Przezornie poczekał jednak, aż wokół zapadnie zmrok. Dom był wysprzątany, wróżby odprawione. Najwięcej emocji przyniosły jedynej córce Szlawskiego, wiotkiej Annie, która właśnie z podlotka zamieniła się w prawdziwą pannę. Po raz pierwszy z ziaren wytrząsanych z kłosa próbowała sobie wywróżyć czas zamążpójścia. Czego się dowiedziała, ojcu nie chciała powiedzieć, ale na jej twarzy płonął rumieniec. Pod obrusem na stole leżało świeże siano. Wieczerza była skromna, chociaż potraw wiele. Zupa z siemienia konopnego, kilka rodzajów kaszy, kluski z grochem, kapusta, grzyby i słodkości z makiem. Było też nieco wódki i piwa, lecz spożywanego z umiarem. Gdy wszyscy zaspokoili głód i pragnienie, rodzina śpiewała kolędy oraz snuła świąteczne opowieści. Nie mogło wśród nich zabraknąć mrożącej krew w żyłach historii o pewnym gospodarzu, który chcąc sprawdzić, czy w świętą noc zwierzęta naprawdę mówią ludzkim głosem, postanowił ukryć się w żłobie. Bydlęta usłyszały go jednak, gdy głośno zasapał, i nikt go już więcej nie widział. Godziny mijały, niejednego biesiadnika sen morzył, ale tuż przed północą wszyscy ruszyli do kościoła na pasterkę. Tam chóralnym śpiewom towarzyszył ogromny harmider, bo urwisy z chóru akompaniowały kolędnikom na piszczałkach.