"Polską rewolucję rozpoczęli ludzie książki"

"Rola niezależnego ruchu wydawniczego w polskiej drodze do wolności jest nie do przecenienia. Można powiedzieć, że to ludzie książki - pisarze i czytelnicy - przygotowali w ogromnym stopniu duchowy klimat do przemian, które doprowadziły do upadku PRL-u. Kanon Literatury Podziemnej przypomina najważniejsze książki tamtych czasów" - ocenił Masłoń.

"Kanon Literatury Podziemnej ma na celu pokazanie wielkiego wkładu podziemnego ruchu wydawniczego z lat 1976-1989 w polską kulturę i utrwalenie w świadomości współczesnego pokolenia obrazu tzw. drugiego obiegu jako przestrzeni, w której działali najlepsi z najlepszych pisarze, poeci, dziennikarze. Lista książek jest tak dobrana, aby pokazać poszukiwania i spory, aby odzwierciedlać wielkie bogactwo duchowe pozaoficjalnego życia tamtej epoki" - wyjaśniła podczas spotkania Mirosława Łątkowska z oficyny wydawniczej Volumen, która wraz z wydawnictwem Bellona publikuje serię.

Za kryterium formalne Kanonu przyjęto fakt pierwszego wydania danego dzieła w Polsce w drugim obiegu (niektóre tytuły wcześniej ukazały się w wydawnictwach emigracyjnych), na serię składają się więc książki, które nieprędko trafiłyby do rąk czytelnika, gdyby nie podziemny ruch wydawniczy. "Komunistyczna reglamentacja obowiązywała nie tylko w sklepach spożywczych, ale też i w księgarniach. Niektóre książki były oficjalnie nie do kupienia. Do roku 1990, czyli do chwili likwidacji cenzury, w drugim obiegu ukazało się ok. 5 tys. tytułów, z czego przynajmniej tysiąc to utwory literackie" - przypomniała Łątkowska.

Autorzy książek publikowanych w "Kanonie", obecni na spotkaniu - Janusz Anderman, Piotr Wierzbicki i Kazimierz Orłoś - zapamiętali czas działalności drugiego obiegu jako okres wielkiego uwrażliwienia społeczeństwa na literaturę. "Pisarz był wtedy kimś, kto się liczył, był rozpoznawalny, doceniany. Znaczenie społeczne podziemnego ruchu wydawniczego było ogromne, odzew społeczny, solidarność czytelników z pisarzem - niepowtarzalna" - wspominał Wierzbicki.

Opublikowanie książki w podziemnym wydawnictwie oznaczało przeważnie wykluczenie z oficjalnego obiegu wydawniczego, zakaz publikacji w prasie. Pisarze podkreślają jednak, że nie czuli się wykluczeni. Jak wspominał obecny na spotkaniu Ernest Bryll, nigdy przedtem ani potem literatura nie cieszyła się takim zainteresowaniem, na spotkania autorskie, organizowane często w kościołach, przychodziły tłumy. Piotr Wierzbicki przypomniał, że wydawnictwa podziemne płaciły honoraria i nie stosowały cenzury - on sam w książkach wydawanych w drugim obiegu krytykował nie tylko PRL-owską politykę, ale także wytykał słabe strony opozycjonistom.

Janusz Anderman przypomniał, że funkcjonowanie w drugim obiegu wydawniczym miało także swoje minusy. "Krąg odbiorców był jednak dosyć wąski, ograniczał się do pewnego, dość hermetycznego środowiska skupionego przeważnie w dużych miastach. Poza tym w drugim obiegu przestała funkcjonować krytyka literacka - nie wypadało krytycznie wypowiadać się o człowieku, którego stać było na taki gest odwagi, jakim była podziemna publikacja" - powiedział Anderman.

W ramach cyklu ukażą się 23 książki wydane w tzw. drugim obiegu w latach 1976-89. Jako pierwsze do księgarń trafiły "Rozmowy polskie latem 1982" Jarosława Marka Rymkiewicza, "Moc truchleje" Janusza Głowackiego, "Rachunek naszych słabości" Andrzeja Kijowskiego i "Książeczka wojskowa" Antoniego Pawlaka. Kolejne pozycje będą się ukazywały co dwa tygodnie. Jeszcze w tym miesiącu można się spodziewać "Kadencji" Jana Józefa Szczepańskiego oraz "Kraju świata" Janusza Andermana. W kolejnych miesiącach ukażą się "Nierzeczywistość" Kazimierza Brandysa (marzec), "Stan po zapaści" Jacka Bocheńskiego (marzec), "Historia cudownej meliny" i "Cudowna melina" Kazimierza Orłosia (kwiecień), "W Polsce" Tadeusza Korzeniewskiego (kwiecień), "Raport o stanie wojennym" i "Notatki z codzienności" Marka Nowakowskiego (kwiecień), "Moje przygody z historią" Mariana Brandysa (maj) oraz "Nadzór" Wiesława Saniewskiego (maj).

W drugiej połowie 2010 roku zaplanowano wydanie następujących tytułów: "Struktura kłamstwa" Piotra Wierzbickiego (czerwiec), "Madame Frankenstein" i "Czarna iluminacja" Zyty Oryszyn (czerwiec), "Hańba domowa" Jacka Trznadla (lipiec), "Wielki strach" Juliana Stryjkowskiego (lipiec), "Przesłuchanie" i "Przyznaję się do winy" Ryszarda Bugajskiego (sierpień), "Felietony" (wybór) Stefana Kisielewskiego (sierpień), "Eseje" (wybór) Jana Walca (wrzesień), "Cisi i gęgacze", "Towarzysz Szmaciak", "Caryca i zwierciadło i inne" oraz utwory wybrane Janusza Szpotańskiego (wrzesień), "Antologia poezji" Leszka Szarugi (wrzesień) oraz "Antologia eseju" Macieja Urbanowskiego (październik).

Spotkanie dotyczące nowej serii wydawniczej Kanon Literatury Podziemnej odbyło się w czwartek.