Szefowa KPRP: chcemy o rodzinie Ulmów opowiadać Polsce i światu

"Od początku pan prezydent jest bardzo związany z historią rodziny Ulmów. Z jego inicjatywy powstał komitet, który obejmuje działania towarzyszące beatyfikacji rodziny Ulmów, a także z jego inicjatywy ustanowiono Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów. Pod jego patronatem prowadzimy wszystkie działania" - przypomniała szefowa Kancelarii Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej oraz sekretarz Komitetu Prezydenta RP ds. Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów Grażyna Ignaczak-Bandych.

"Chcemy o rodzinie Ulmów opowiadać Polsce i światu. Ta rodzina jest niezwykła. Trzeba tak działać, aby ta wiedza była nie tylko wiedzą akademicką, ale była także powodem do dumy wszystkich Polaków" - podkreśliła. "Zastanawiam się, kim był byłby Józef Ulma po wojnie? Kim byłaby Wiktoria Ulma po wojnie? Kim byliby tak utalentowani i zaangażowani ludzie? Kim byłyby ich dzieci? W czasach plastikowych bohaterów i wirtualnych idoli, to jest prawdziwa opowieść o prawdziwych bohaterach" - wskazała.

Grażyna Ignaczak-Bandych przypomniała także o szeregu inicjatyw opowiadających historię rodziny Ulmów, m.in. są to filmy dokumentalne, sztuki teatralne i koncerty, a także wystawy, konferencja naukowe oraz działania edukacyjne, które odbywają się zarówno w Polsce, jak i na świecie.

Zastępca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma przypomniał z kolei, że impuls do zorganizowania konferencji przyszedł z różnych stron, wskazując, że pomysłodawcą takiej konferencji jest m.in. wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Jarosław Sellin, który był obecny podczas czwartkowej konferencji w Belwederze.

"Od grudnia, kiedy Stolica Apostolska ogłosiła dekret o heroiczności cnót, otrzymywaliśmy prośby, aby przybliżyć w sposób popularnonaukowy zarówno historię rodziny Ulmów, jak i w ogóle historię ratowania Żydów podczas okupacji niemieckiej oraz tych, którzy byli za tę pomoc represjonowani i mordowani" – podkreślił. Zaznaczył także, że "zwrócono się do nas dlatego, że Instytut Pamięci Narodowej od dwudziestu lat zajmuje się tą tematyką".

Dr Szpytma wskazał ponadto, że sztandarową publikacją IPN dotyczącą tej tematyki, która ukazała się niedawno, jest "Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką – przegląd piśmiennictwa" pod redakcją dr. Tomasza Domańskiego i dr Alicji Gontarek. Specjalnie na beatyfikację IPN przygotował natomiast broszurę pt. "Nie tylko o Ulmach" także pod redakcja dr. Tomasza Domańskiego oraz dr. Alicji Gontarek. Broszura jest również dostępna w języku angielskim pt. "Not Only About the Ulmas. Assistance Offered on Polish Territory to Jewish People During the German Occupation 1939–1945". Wiceprezes IPN zaznaczył, że broszura traktuje szeroko o pomocy udzielanej Żydom na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1945.

"Nie byłoby ratowania Żydów, gdyby nie było niemieckiej agresji w 1939 roku i niemieckiej okupacji. Tej pomocy nie byłoby, gdyby nie było zagłady Żydów. Mówiąc dzisiaj o Polakach ratujących Żydów, pamiętamy o wielkiej tragedii narodu żydowskiego. Chcemy również, aby przy okazji rodziny Ulmów, która prezentuje wszystkich tych, którzy byli represjonowani, przypomnieć naszych wielkich polskich bohaterów" - podkreślił wiceprezes IPN.

Obrady konferencji podzielone zostały na trzy części. Pierwszy panel pt. "Stan wiedzy na temat Polaków ratujących Żydów podczas okupacji niemieckiej" został poświęcony skali polskiej pomocy i Polakom ratujących Żydów, w tym o Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, a także perspektywom badawczym oraz nowym źródłom historycznym i wyzwaniom z tym związanych stojących przed historykami. Uczestnikami tej części byli dr hab. Sebastian Piątkowski, dr Tomasz Domański oraz dr Alicja Gontarek, a panel prowadził Tomasz Łysiak.

Druga część została dotyczył niemieckiego terroru i represji wobec ludności cywilnej za pomoc Żydom. Dr hab. Bogdan Musiał, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej dr hab. Grzegorz Berendt, a także dr Maciej Korkuć będą dyskutować o polskich ofiarach za pomoc Żydom w kontekście całokształtu zbrodni niemieckich na ziemiach polskich oraz na niemieckim ustawodawstwie antyżydowskim i antypolskim. Prowadzącym tego panelu będzie Rafał Dudkiewicz.

Ostatni panel pt. "Niemiecki mord na Ulmach jako element terroru okupanta na ziemiach polskich" dotyczyć będzie historii Józefa i Wiktorii Ulmów. Zastępca prezesa IPN dr Mateusz Szpytma, postulator procesu beatyfikacyjnego ks. dr Witold Burda oraz dr Wojciech Hanus w jego trakcie przybliżą motywacje, którymi kierowali się Ulmowie, niosąc pomoc ludności żydowskiej, a także zostaną omówione okoliczności mordu dokonanego na tej rodzinie oraz losy niemieckich zbrodniarzy. Panel poprowadzi Marcin Wikło.

Konferencja została zorganizowana przez Kancelarię Prezydenta RP oraz Instytut Pamięci Narodowej, w ramach działań Komitetu Prezydenta RP ds. Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów.

Józef i Wiktoria Ulmowie mieszkali we wsi Markowa w przedwojennym województwie lwowskim, obecnie podkarpackim. Wiosną 1944 r. Ulmowie zostali zadenuncjowani, prawdopodobnie przez granatowego policjanta, że ukrywają Żydów. Niemieccy żandarmi z posterunku w Łańcucie 24 marca 1944 r. dokonali masakry w domu Ulmów. Najpierw zginęli Żydzi. Wśród nich dwie córki sąsiadów Ulmów - Goldmanów: Golda (Genia) Gruenfeld oraz Lea Didner wraz ze swoim małym dzieckiem. Zamordowano także trzech braci Szallów, ich 70-letniego ojca Saula Szalla oraz kolejnego mężczyznę z rodziny Szallów. Następnie na oczach dzieci Ulmów rozstrzelano Józefa i jego żonę Wiktorię, która byłą w siódmym miesiącu ciąży. Na końcu zabito dzieci - ośmioletnią Stanisławę, sześcioletnią Barbarę, pięcioletniego Władysława, czteroletniego Franciszka, trzyletniego Antoniego i półtoraroczną Marię. W masakrze zginęło 16 osób, w tym kobieta w zaawansowanej ciąży.

W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani przez Yad Vashem pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata a w 2010 r. przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2016 r. otwarto w Markowej Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów a od 2018 roku na wniosek prezydenta RP Andrzeja Dudy obchodzony jest ustawiony przez Sejm i Senat RP Narodowy Dzień Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.

Papież Franciszek 17 grudnia 2022 r. podjął decyzję o beatyfikacji rodziny Ulmów. Beatyfikacja odbędzie się 10 września w Markowej.