Synod: Raporty dotyczące m.in. cyfryzacji, roli kobiet, ekumenizmu, poligamii, liturgii, posługi nuncjuszy i wyboru biskupów

Z inicjatywy papieża Franciszka 20 miesięcy temu powołano dziesięć grup studyjnych. Ich zadaniem miało być pogłębienie tematów poruszonych podczas podwójnej sesji Synodu poświęconego synodalności, a także zacieśnienie współpracy między dykasteriami Kurii Rzymskiej a Sekretariatem Generalnym Synodu. 17 listopada, grupy te opublikowały swoje sprawozdania okresowe. To kolejny krok w procesie, który rozpoczął się prezentacją pierwszych raportów na drugiej sesji zgromadzenia w październiku 2024 r.

Dwie nowe grupy

Tematy były różne: od posługi w świecie cyfrowym po posługę kobiet w Kościele; od stosunków z Kościołami wschodnimi po rolę nuncjuszy i wybór biskupów; następnie ekumenizm, Kościoły wschodnie, „kontrowersyjne” kwestie doktrynalne, oraz określane raczej jako „wyłaniające się”, takie jak na przykład przemoc wobec kobiet w warunkach wojny. Wraz z raportami przedstawiono również sprawozdania Komisji Prawa Kanonicznego i SECAM (Sympozjum Konferencji Episkopatów Afryki i Madagaskaru) na temat wyzwania, jakim jest poligamia, oraz po raz pierwszy, sprawozdanie Grupy ds. Liturgii w perspektywie synodalnej. Jest to jedna z dwóch nowych grup, które papież Leon XIV postanowił dodać w świetle Dokumentu końcowego i która rozpoczęła pracę pod koniec lipca 2025 r. Druga grupa jest nadal w trakcie organizacji i zajmuje się Statutem konferencji episkopatów, zgromadzeń kościelnych i synodów miejscowych.

Przedłużenie terminu dostarczenia sprawozdań końcowych

Wszystkie grupy poproszono o przekazanie Papieżowi swoich refleksji pod koniec czerwca 2025 r. Śmierć Franciszka, wybór Leona XIV, a także potrzeba poświęcenia więcej czasu na prace sprawiły, że konieczne było przełożenie tego terminu. W lipcu tego roku Leon XIV prosił, aby ostateczne sprawozdania zostały mu przekazane, „w miarę możliwości”, do 31 grudnia 2025 r. „Niektóre grupy są na ukończeniu swoich prac, inne będą je kontynuować w ciągu najbliższych miesięcy” – napisał w załączonej notatce kardynał Mario Grech, sekretarz generalny Synodu.

Relacje z Kościołami wschodnimi

Pierwsze sprawozdanie dotyczy relacji między Kościołami katolickimi obrządku wschodniego a Kościołem łacińskim. Przygotowała je  Grupa Studyjna 1, której członkowie zostali wyznaczeni przez Dykasterię ds. Kościołów Wschodnich. Kwestionariusz zawierający 25 pytań, „propozycje i oczekiwania” sformułowane przez Radę Patriarchów Katolickich Bliskiego Wschodu oraz konsultacje dotyczące „kwestii będących przedmiotem wspólnego zainteresowania” wyznaczyły kierunek prac Grupy 1 i Grupy Przygotowawczej, skupiających się wyłącznie na duszpasterstwie wiernych wschodnich z diaspory, którzy nie mają swojego hierarchii. Wśród tematów, które grupa zamierza rozwinąć, znajduje się ewentualna nowelizacja norm prawa kanonicznego wschodniego.

Wołanie ubogich i ziemi

Cztery kobiety i trzech mężczyzn, wśród nich osoby duchowne i świeckie z pięciu kontynentów, pracowali natomiast w Grupie Studyjnej 2 nad tematem „wsłuchiwania się w wołanie ubogich i ziemi”. Członkowie grupy nawiązali kontakt z wieloma organizacjami i lokalnymi Kościołami, odbyli kilka spotkań na platformie Zoom, a w dotychczas sporządzonym sprawozdaniu zebrali opinie biskupów, teologów i duszpasterzy. Grupa skonsultowała się również z UISG, zebrała ponad 200 opinii od żeńskich instytutów zakonnych i przeprowadziła rozmowy z Biurem ds. Niepełnosprawności Australijskiej Konferencji Episkopatu na temat udziału osób niepełnosprawnych w życiu Kościoła. Trwa obecnie opracowywanie ostatecznej wersji sprawozdania; w międzyczasie, w tej „fazie zwrotnej”, każdy członek grupy zobowiązuje się do „nawiązania kontaktu z osobami lub społecznościami ubogimi lub marginalizowanymi” na swoim kontynencie pochodzenia.

Działalność w środowisku cyfrowym

W odpowiedzi na apel Synodu dotyczący synodalności, Grupa Studyjna 3 pogłębiła zagadnienie dotyczące misji Kościoła w środowisku cyfrowym, skupiając się na wysłuchaniu najróżniejszych głosów: przedstawicieli Stolicy Apostolskiej, teologów, ekspertów ds. komunikacji i naukowców. Grupa 3 przeprowadziła również konsultacje z 84 biurami ds. komunikacji konferencji episkopatów, koordynowane przez Dykasterię ds. Komunikacji. Rozpoczęto również inicjatywę „Kościół cię słucha” z doświadczeniami cyfrowego towarzyszenia 1618 cyfrowych misjonarzy z 67 krajów, z młodymi ludźmi i osobami żyjącymi na marginesie. Ważna była również wymiana poglądów z Papieską Komisją ds. Ochrony Małoletnich, której członkowie zwrócili uwagę na zagadnienia etyczne i bezpieczeństwa w środowisku cyfrowym. W celu poprawy dynamiki utworzono trzy tematyczne grupy robocze, które skupiają naukowców, ekspertów duszpasterskich, twórców cyfrowych oraz młodych ludzi poniżej 35 roku życia z całego świata. Obecnie trwają prace nad sporządzeniem końcowego sprawozdania, które zostanie zaktualizowane o wyniki uzyskane podczas Jubileuszu Katolickich Influencerów.

Przegląd Ratio nt. formacji księży

Długa droga została nakreślona w sprawozdaniu Grupy Studyjnej 4, poświęconym Ratio Fundamentalis Institutionis Sacerdotalis, dokumentowi z 2016 r. dotyczącemu formacji kapłańskiej. Chodzi o rewizję Ratio w duchu synodalnym, biorąc jednak pod uwagę, że jest to „niedawny dokument, który wciąż jest w toku zatwierdzania, a który już przyniósł ważne nowości w odniesieniu do synodalnego i misyjnego wymiaru Kościoła”. Obecnie przygotowywane są Ratio Nationalis (część z nich została już zatwierdzona przez Dykasterię ds. Duchowieństwa, inne są w trakcie opracowywania), ale „nie wydaje się właściwe, aby w tej chwili myśleć o prawdziwym przerobieniu Ratio”. Jednocześnie raport Grupy 4 podkreśla fakt, że w obecnej zmieniającej się epoce istnieje „szereg kwestii”, których „nie można ignorować”. Wśród nich znajduje się potrzeba „formacji bardziej osadzonej w doświadczeniu Ludu Bożego”; dzielenie się doświadczeniami między świeckimi, osobami konsekrowanymi, seminarzystami; większy udział kobiet i rodzin. Wszystko to skłania do rozważenia możliwości sporządzenia dokumentu wstępnego do Ratio Fundamentalis. Dokument ten powinien również uwzględniać „ważne postulaty” zgłoszone przez uczestników synodu od października 2024 r., w tym wyzwania związane z sieciami społecznościowymi i sztuczną inteligencją oraz strukturą seminariów.

Udział kobiet w życiu Kościoła

Zgodnie z wytycznymi Sekretariatu Generalnego Synodu, Dykasteria ds. Doktryny Wiary – której kompetencje pokrywają się z kompetencjami Grupy 5 – przystępuje do sporządzenia sprawozdania końcowego na temat udziału kobiet w życiu i kierowaniu Kościołem. Dykasteria zebrała i przeanalizowała „ogromną” ilość materiałów, wzywając do „interwencji” kobiety zaangażowane w działalność misyjną i kierowanie Kościołem.

W szczególności sprawozdanie końcowe będzie zawierało podsumowanie głównych wniosków i zgodności dotyczących roli kobiet, a także załącznik zawierający katalog „obszernych materiałów” otrzymanych przez Dykasterię, podzielony na siedem części, w tym również świadectwa kobiet pełniących funkcje kierownicze w Kościele lub pracujących w Kurii Rzymskiej; krytyczne napięcia wobec klerykalizmu i mentalności męskiej dominacji; wkład Franciszka i Leona XIV w rolę kobiet w Kościele. Pierwszy projekt sprawozdania został omówiony z konsultantkami byłego Świętego Oficjum już w lipcu 2025 r. Ich wkład zostanie również wykorzystany w drugiej części.

Jeśli chodzi o kwestię dostępu kobiet do diakonatu, tematu, w związku z którym papież Franciszek „wznowił” prace Drugiej Komisji Studium, w sprawozdaniu pośrednim wyjaśniono, że „do Komisji tej przekazano wszystkie uwagi zgłoszone podczas prac synodalnych i dotyczące omawianej kwestii”. Wyniki prac Komisji zostaną ogłoszone w najbliższym czasie.

Relacje między biskupami, życie konsekrowane, zgromadzenia kościelne

Praca Grupy Studyjnej 6 została podzielona na trzy podgrupy tematyczne, które zajęły się badaniem relacji między biskupami a osobami konsekrowanymi, współpracy między konferencjami episkopatów a konferencjami przełożonych wyższych oraz relacji między zgromadzeniami kościelnymi a Kościołami lokalnymi. Biskupi, osoby konsekrowane, świeccy i świeckie, pochodzący z różnych obszarów geograficznych, wymieniali się swoimi poglądami, opierając się na nauczaniu Kościoła i bezpośrednich doświadczeniach. Po dialogach, wywiadach, ankietach i dyskusjach (nie bez pewnych „trudności”) podgrupy opracowały syntezę i przystąpiły do sporządzenia końcowego sprawozdania. W tej ostatniej fazie zostaną również wysłuchane opinie Unii Przełożonych Generalnych i Przełożonych Generalnych (UISG i USG) oraz właściwych dykasterii.

Rola i posługa biskupa

Kryteria wyboru kandydatów do biskupstwa, z udziałem biskupów danego terytorium i wiernych; formacja początkowa i stała biskupów; funkcja sądowa pasterza; charakter i przebieg wizyt ad limina – to kierunki, w których poruszała się praca Grupy Studyjnej 7, która w ostatnich miesiącach wysłuchała około 200 osób. Zespół spotykał się co miesiąc od zakończenia drugiej sesji Synodu. W kwestii wyboru kandydatów do biskupstwa Grupa uzyskała od papieża Franciszka, za pośrednictwem ówczesnego kardynała Roberta Francisa Prevosta, prefekta Dykasterii ds. Biskupów, „uprawnienie do zapoznania się z poufnymi instrukcjami” przesłanymi do nuncjatur „dotyczącymi procedury mianowania biskupów na terytoriach podlegających kompetencji” Dykasterii ds. Biskupów i Ewangelizacji. Podczas synodu w Watykanie grupa zwróciła się do około 80 członków, którzy określili swoje pytania i oczekiwania. W jednym przypadku zaproszono „ekspertkę w zakresie selekcji kadry kierowniczej międzynarodowych przedsiębiorstw”, aby uzyskać „przydatne informacje na temat procedur stosowanych w społeczeństwie świeckim”. Następnie poproszono o opinię przewodniczących episkopatów i przedstawicieli papieskich za pomocą kwestionariuszy. W formie pisemnej skonsultowano się również z osobami świeckimi i przeanalizowano około 25 swobodnych wypowiedzi przesłanych do sekretariatu synodu. Dzięki temu szerokiemu wysłuchaniu grupa osiągnęła jednomyślność w sprawie niektórych zagadnień. Na przykład w sprawie wspierania „większych starań o formację Ludu Bożego” lub „bardziej zdecydowanego zaangażowania biskupów danego terytorium” w lokalnych Kościołach.

Rola nuncjuszów

Grupa Studyjna 8 otrzymała zadanie „zbadania”, w jaki sposób posługa przedstawicieli papieskich „może rozwijać się w perspektywie bardziej misyjnej i synodalnej”. Zadanie to przełożyło się na liczne spotkania w siedzibie Sekretariatu Generalnego Synodu w Rzymie lub za pośrednictwem platformy Zoom. W pierwszej kolejności zwołano specjalne spotkanie z przewodniczącymi konferencji episkopatów obecnych na synodzie w październiku 2024 r. Spośród 61 obecnych, 45 wzięło udział w spotkaniu; inni odbyli osobiste rozmowy z członkami Grupy. Następnie zorganizowano webinarium z nuncjuszami z całego świata, aby omówić kwestię synodalności (87 uczestników). Do przewodniczących różnych episkopatów wysłano również list podpisany przez kardynała Grecha i kardynała Oswalda Graciasa, emerytowanego arcybiskupa Bombaju (Indie), z zaproszeniem do zgłaszania sugestii dotyczących posługi nuncjuszów. Kolejny list został wysłany do samych dyplomatów, zachęcając ich do zgłaszania uwag i wskazówek. W obu przypadkach odpowiedzi były pozytywne i bardzo cenne. Obecnie trwa opracowywanie, analiza i dzielenie się treściami z członkami Grupy Studyjnej. Biorąc pod uwagę odległości geograficzne, zajmie to trochę czasu, ale przewiduje się, że ostateczne sprawozdanie zostanie dostarczone do końca grudnia 2025 r. Wśród obszarów wymagających pogłębienia znajdują się: proces selekcji kandydatów do Akademii i ich kształcenie; pomoc członkom służby dyplomatycznej w pierwszych latach działalności; regionalne spotkania nuncjuszy; opieka po przejściu na emeryturę.

„Kontrowersyjne” kwestie doktrynalne, duszpasterskie i etyczne

„Zmiana sposobu myślenia i przekształcenie praktyk w zgodzie z Ewangelią Jezusa”. Od tego punktu rozpoczęła się praca Grupy Studyjnej 9 nad „kontrowersyjnymi” zagadnieniami doktrynalnymi, duszpasterskimi i etycznymi. A także nad sprawami, które wydawały się bardziej „pojawiające się” niż kontrowersyjne, takimi jak homoseksualizm, konflikty i pokojowe praktykowanie Ewangelii, przemoc wobec kobiet w sytuacjach konfliktów zbrojnych. W raporcie zaznaczono, że celem nie jest „zaproponowanie rozwiązań, które będą odpowiednie dla wszystkich, ale podanie pewnych kryteriów odniesienia”. Punktem odniesienia jest „zasada duszpasterska”, czyli logika, zgodnie z którą „nie ma głoszenia Ewangelii Bożej bez uznania i wspierania podmiotowości drugiej osoby, gościnności i odpowiedzialności wobec rozmówcy, do którego się zwracamy”.

Droga ekumeniczna

Synodalność i jedność chrześcijan – dwa wzajemnie powiązane tematy. Opierając się na tej zasadzie, Grupa 10 pogłębiła owoce ekumenicznej drogi w odniesieniu do trzech zagadnień: synodalności i prymatu Piotra; uczestniczenia w Eucharystii, ze szczególnym uwzględnieniem par i rodzin międzywyznaniowych; zjawiska wspólnot „bezwyznaniowych” i ruchów „przebudzenia” inspirowanych chrześcijaństwem. Po opracowaniu ram teologicznych i duszpasterskich trwają konsultacje z Dykasterią ds. Popierania Jedności Chrześcijan, ze wspólnotami ekumenicznymi, takimi jak Taizé, Chemin Neuf, Focolari, oraz z teologami z różnych kontynentów. Celem jest opracowanie wytycznych praktycznych.

Liturgia w perspektywie synodalnej

Jedenasta Grupa Studyjna – powołana, jak wspomniano, przez Papieża – zajmuje się liturgią i po raz pierwszy przedstawia wyniki swojej pracy. Koordynowana przez Dykasterię ds. Kultu Bożego we współpracy z Sekretariatem Generalnym Synodu, grupa ta wypełni swoje zadanie, zaczynając od zastanowienia się nad związkiem między celebracją Eucharystii a synodalnym życiem misyjnym Kościoła. Wśród omawianych tematów znajduje się również kwestia „jak promować w szczególności uznanie roli kobiet, zwłaszcza tam, gdzie nadal doświadczają one przejawów dyskryminacji, między innymi poprzez podkreślanie w lekcjonarzach liturgicznych świadectw biblijnych dotyczących roli kobiet w dziejach zbawienia”.

Komisja Prawa Kanonicznego

Do pośrednich sprawozdań dziesięciu grup studyjnych dołączono sprawozdanie Komisji Prawa Kanonicznego, powołanej podczas pierwszej sesji Synodu w 2023 r. Od tego czasu Komisja spotkała się osiem razy i zajęła się tematami świeckich/kobiet, konferencji episkopatów/synodów lokalnych oraz organów uczestnictwa. W odniesieniu do tych tematów rozważa się możliwość wprowadzenia zmian w obowiązujących przepisach.

Poligamia

W kwestii poligamii Kościół w Afryce powołał grupę ekspertów w ramach SECAM. Dwunastu specjalistów pochodzących z wysp i regionów, ekspertów w dziedzinie prawa kanonicznego, antropologii, studiów biblijnych i duszpasterstwa, zastanawia się nad tym, jak „wspierać teologiczne i duszpasterskie rozeznanie w kwestii poligamii” oraz jak towarzyszyć „osobom pozostającym w związkach poligamicznych, które zbliżają się do wiary”. Przyjęta metodologia składa się z trzech stopni: słuchanie, docenianie, angażowanie. Główne pytania brzmią: jaka opieka duszpasterska jest odpowiednia dla osób poligamicznych? Jakie inicjatywy duszpasterskie mogą wspierać chrześcijan w akceptacji małżeństwa monogamicznego? Grupa sporządziła również wstępny dokument, który został przekazany Dykasterii ds. Nauki Wiary, która udzieliła „zachęcającej odpowiedzi” wraz z „konkretnymi uwagami”. Tekst jest zatem przedmiotem dalszej rewizji i dlatego nie został przesłany do krajowych konferencji biskupów. Został on jednak przedstawiony i omówiony przez biskupów i teologów podczas plenarnego posiedzenia SECAM w Kigali (Rwanda) latem ubiegłego roku.