W 1937 r. w Peenemnde, na bałtyckiej wyspie Uznam (niem. Usedom), Niemcy stworzyli wojskowy instytut badawczy (Heeresversuchsanstalt, HVA). Kierowali nim podpułkownik artylerii Wehrmachtu, Walter R. Dornberger oraz naukowiec uznawany za jednego z "ojców" współczesnej techniki rakietowej - Wernher von Braun. Prowadzili prace nad rakietami balistycznymi pionowego startu A-4 lub Vergeltungswaffe-2 (broń odwetowa 2), znanymi powszechnie jako V-2. Na Uznam miał także swoją siedzibę ośrodek rakietowy Luftwaffe Peenemnde-West. Testowano tam bombę latającą V-1.

"Po wybuchu wojny ośrodek w Peenemnde otrzymał poważne środki na rozwój. Do jego rozbudowy skierowano znaczną grupę robotników przymusowych. Wyspę podzielono na strefy, w każdej obowiązywały specjalne przepustki" - powiedział PAP historyk z IPN Wiesław Kaczmarczyk.

Ważącą ponad 12 ton rakietę balistyczną krótkiego zasięgu V-2 napędzał silnik na paliwo ciekłe. Mogła przenosić ok. 900 kg materiału wybuchowego. Podczas testów V-2 w Peenemnde wystrzeliwano z wyrzutni nad brzegiem Bałtyku. Niektóre wybuchały tuż po starcie, inne spadały po kilkunastu kilometrach do morza. Niemcy pracowali nad systemami sterowania i celnością nowej broni.

GN 29/2023 DODANE 20.07.2023

Alternatywne historie. „Gdyby Józef Piłsudski w 1920 roku podjął inne decyzje...”

Jak Piłsudski nie uratował świata przed bolszewikami. »

więcej »

Pierwsze, dość ogólne jeszcze informacje, że na wyspie Uznam istnieją tajne obiekty o nieznanym przenaczeniu, wywiad AK otrzymał w 1942 r.

"Działaniami wywiadu ofensywnego Armii Krajowej, które rozpracowywały niemiecki przemysł zbrojeniowy na terenie III Rzeszy, w tym ośrodek na Uznam, kierował +Cichociemny+, por. Stefan Ignaszak +Nordyk+, zrzucony do kraju w marcu 1943 r. Urodził się w B"rnig koło Dortmundu, w rodzinie emigrantów w Zagłębiu Ruhry. Perfekcyjnie znał niemiecki i zwyczaje Niemców. Z pomocą oficera Oddziału II (wywiad) Sztabu Generalnego WP, Augustyna Tr"gera +Sęka+ udało się zwerbować jego syna, Romana, który jako przymusowo wcielony do Wehrmachtu żołnierz odbywał służbę na Uznam. Dzięki temu AK dotarła do najbardziej utajnionego miejsca w III Rzeszy i rozpracowała je" - wyjaśnił historyk.

Roman Tr"ger używał pseudonimu T-2As lub Junior. Meldował o silnie strzeżonym obiekcie. Udało mu się zdobyć m.in. plan Peenemnde z rozmieszczeniem obiektów wojskowych.

Ignaszak utworzył sieć wywiadowczą "Bałtyk". Jego współpracownikiem był Bernard Kaczmarek "Wrzos", który aranżował spotkania z "Juniorem" głównie w Bydgoszczy i otrzymywał od niego informacje z tajnego ośrodka na wyspie. W siatce "Bałtyk" pracowali też Zygmunt Felchnerowski, Kazimierz Kolber, Stanisław Michniewicz oraz Mieczysław Robiński. Inny wywiadowca siatki, inż. Jan Szreder został zatrudniony przez niemiecki urząd pracy jako woźnica (i taki pseudonim przyjął) w Peenemnde. Meldował o "doświadczeniach z nową bronią".

"Próby wykonywane w Peenemnde udały się. Znajduje się tam próbne pole dla doświadczeń z rakietami" - informował w lutym 1943 r. agent AK o pseudonimie "P-17". "Ośrodek prób z napędem rakietowym w Peenemnde. W uzupełnieniu informacji podanych w meldunku 2/43 otrzymaliśmy wiadomość z lutego, iż w Peenemnde nad Bałtykiem centralizuje się ośrodek prób budowy i prób samolotów rakietowych" - raportowano w marcu 1943 r.

W kwietniu 1943 r. podczas wielkanocnego urlopu "Junior" meldował o "rakietach bez śmigła" testowanych w Peenemnde. Po weryfikacji wiele podobnych meldunków "Bałtyku" dowództwo AK przesłało drogą radiową do Londynu.

W kwietniu, 14 maja i 21 oraz 23 czerwca brytyjskie samoloty rozpoznawcze Mosquito wykonały serię zdjęć ośrodka w Peenemnde. Fotografie analizowała czołowa analityczka z Central Interpretation Unit (centralnej jednostki rozpoznania lotniczego)z bazy RAF w Medmenham, Constance Babington Smith, nazwana później "Miss Peenemnde". Zauważyła nieznane obiekty, które umknęły uwadze innych osób. W opisie oryginalnego zdjęcia lotniczego wykonanego nad Uznam 12 czerwca 1943 r. widnieje adnotacja "Trailer with vertical object" (naczepa samochodowa z pionowym obiektem). Analiza była trafna. "Obiektem" była wyrzutnia, zaś rakiety faktycznie dowożono na miejsce startu na specjalnych naczepach samochodowych. Analiza fotografii całkowicie potwierdziła wiarygodność meldunków wywiadowczych AK. Premier Winston Churchill wydał rozkaz zniszczenia ośrodka na Uznam.

"W odkryciu tajemnic Peenemnde miał istotny udział kierownik Lotniczo-Pancernego Biura Studiów Przemysłowych Oddziału II (wywiadu) Komendy Głównej AK ppor. +Michał+ - inż. Antoni Kocjan - przed wojną pilot i konstruktor znanych na całym świecie szybowców. Lotnicze doświadczenie pozwalało mu zweryfikować informacje od wywiadowców i ocenić ich wartość dla aliantów. Na ich podstawie wykonywał dokumentację techniczną dla Londynu" - opowiadał Wiesław Kaczmarczyk.

"W ramach operacji +Whitebait+, tuż przed nalotem na Peenemnde, osiem samolotów De Havilland Mosquito B.IV ze 139 Dywizjonu RAF upozorowało atak bombowy na Berlin, wiążąc 203 niemieckie nocne myśliwce Luftwaffe nad stolicą III Rzeszy. W trakcie bombardowania niemiecki ośrodek rakietowy nad Bałtykiem był właściwie pozbawiony osłony lotniczej" - wyjaśnił.

W nocy 17 z 18 sierpnia 1943 r. brytyjski RAF przeprowadził operację "Hydra". 597 bombowców zrzuciło na Peenemndeaż 1874 ton bomb - 1593 ton bomb burzących oraz 281 ton zapalających. Pierwsza fala samolotów dotarła nad cel dziesięć minut po północy. Dowódcą wyprawy był płk John H. Searby. Poważnemu uszkodzeniu uległy hale fabryczne, osiedle mieszkalne oraz obóz dla robotników. Podczas nalotu zginęło 735 osób, w tym 178 Niemców, m.in. bliscy współpracownicy von Brauna, naukowcy Walter Thiel i Helmut Walther. Brytyjczycy stracili 42 samoloty. Straty niemieckie wynosiły co najmniej 12 maszyn.

"Choć fizyczne szkody były mniejsze, niż się spodziewaliśmy, nalot miał wpływ na rozwój wypadków [...] start masowej produkcji został znacznie opóźniony" - wspominał premier Churchill w swoich pamiętnikach.

"Nalot opóźnił o miesiące plan Hitlera zniszczenia Londynu i portów inwazyjnych" - oceniał we wspomnieniach "The Turn of the Tide" (1957) szef Imperialnego Sztabu Generalnego i jeden z wojskowych doradców Churchilla, marszałek polny Alan Brooke.

"Nalot na Peenemnde, do którego przyczynił się wywiad AK, opóźnił na okres kilku miesięcy niemiecki program rakietowy, choć nie zablokował go całkowicie. Niemcy przenieśli produkcję V-2 do podziemnych sztolni w zakładach Mittelwerk koło Nordhausen(obóz Mittelbau-Dora), zatrudniając tam tysiące więźniów. Ok. 20 tys. zatrudnionych nie dożyło końca wojny. Od listopada 1943 r. przeniesiono znad Bałtyku na teren Generalnego Gubernatorstwa, na poligon SS-Truppenbungsplatz Heidelager Blizna koło Dębicy (woj. podkarpackie), poza zasięgiem alianckich bombowców" - zaznaczył Kaczmarczyk.

Wiosną 1944 r. wywiadowcy AK odkryli również i to miejsce prób rakietowych. Udało się zdobyć kompletną, nieuszkodzoną rakietę V-2, która spadła na bagno koło wsi Klimczyce nad Bugiem. W nocy żołnierzom z miejscowej placówki AK udało się ją rozmontować i ukryć w stodole we wsi Hołowczyce-Kolonia. Kocjan przygotował opis broni i sporządził raport dla Londynu.

"Podczas operacji +Most III+ w nocy 25 na 26 lipca 1944 r. zdobyta nad Bugiem V-2 została przetransportowana samolotem przez Brindisi (Włochy) do Londynu. Dla Brytyczyków zdobycz miała ogromną wartość. Miał być tam przerzucony także inż. Kocjan, jednak na początku czerwca został aresztowany przez gestapo. Niemcy zamordowali go 13 sierpnia 1944 r. wraz z grupą ostatnich więźniów Pawiaka w ruinach getta" - podkreślił historyk.

7 września 1944 r. pierwsza rakieta V-2 wybuchła w londyńskim Chiswick. Łącznie Niemcy wystrzelili 3172 rakiety. Na liście celów był przede wszystkim Londyn (1356 szt.), lecz atakowano także zdobytą przez aliantów Antwerpię, Licge, Hasselt (Belgia), Lille, Paryż, Tourcoing, Arras i Cambrai (Francja) oraz holenderskie Maastricht.

Szczególnie tragiczny w skutkach był atak rakietowy 16 grudnia 1944 r. Wystrzelona z wyrzutni koło Hellendoorn (Holandia) rakieta trafiła w pełne widzów kino Rex przy De Keyserlei 15 w Antwerpii. Zginęło 567 osób, 194 odniosły rany. Niemiecka ofensywa rakietowa trwała do 27 marca 1945 r i spowodowała śmierć 7250 osób.