Polska dla...?

Takie niby oczywiste, a skomplikowane. Oczywiste, bo mamy zapisane w dowodach osobistych i bazie PESEL. Pochodzenie polskie, narodowość polska, obywatelstwo polskie. Trudność zaczyna się w momencie, gdy wprowadzamy kryteria dodatkowe: osobowość, poglądy, wyznanie, orientacja seksualna, przynależność partyjna. Choć nie samo ich zastosowanie przysparza kłopotu. Bardziej ich absolutyzacja. Stąd już tylko krok do wykluczenia. Niestety, proces ten nasila się, przybierając coraz bardziej niebezpieczne formy i obejmując coraz większą grupę ludzi, także identyfikujących się z Kościołem. Tymczasem…

W 1988 roku, w małej parafii na Kujawach, setne urodziny przeżywał ksiądz infułat Władysław Matus, ukrywający się wówczas pod nazwiskiem Józef Malkiewicz. Przed II Wojną Światową senator najjaśniejszej Rzeczypospolitej. Przy stole wygłoszono kilka mów, nawiązując w nich często do marszałka Piłsudskiego. Za każdym razem, gdy podało jego nazwisko na twarzy jubilata pojawiał się grymas zniecierpliwienia. Wytrzymał jednak, a przemawiając na końcu nie omieszkał zauważyć: dziękuję za życzliwie słowa, wypowiedziane pod adresem marszałka; proszę jednak pamiętać, że należałem do obozu Dmowskiego.

Niewielu z obecnych – niestety – jego dygresję zrozumiało. Tymczasem jubilat nawiązał do sporu, jaki w dwudziestoleciu toczył się między dwoma politycznymi obozami. Każdy z nich miał inne źródła ideowe, inną wizję Polski, inne plany na przyszłość. Polaryzacja stanowisk niekiedy dochodziła do zenitu. Nigdy jednak nie przekroczyła granic absurdu. Między innymi dlatego, że – jak zauważył w „Autobiografii na cztery ręce” Jerzy Giedroyć – często po burzliwym sporze, toczonym na sejmowej mównicy, adwersarze szli później do restauracji na wspólny obiad, kończąc go toastem za pomyślność Polski.

Zmarły w 2004 roku profesor Stefan Świeżawski często wracał do dwóch – jego zdaniem – momentów przełomowych w życiu Kościoła i Polski. Sobór – twierdził – był dla Kościoła momentem powrotu do epoki sprzed Konstantyna, zerwał z kościelnym feudalizmem. Natomiast rok 1989 dawał szansę na budowę Polski jagiellońskiej, organizmu wielowyznaniowego i wielokulturowego, bardziej widzącego w owej złożoności szansę, niż zagrożenie. Pod jednym warunkiem. Że spór o kształt Kościoła i Polski nie przemieni się w bratobójczą wojnę plemienną.

Stanowisko profesora nie dziwi jeśli weźmiemy pod uwagę, że był jedynym polskim, świeckim audytorem na Soborze Watykańskim II. A ten, w Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym naucza: „Szacunek i miłość powinny się rozciągać także i na tych, którzy w kwestiach społecznych, politycznych lub też religijnych inaczej niż my myślą bądź postępują: im głębiej bowiem poprzez człowieczeństwo i miłość zrozumiemy ich sposób myślenia, tym łatwiej będziemy mogli nawiązać z nimi dialog” (KDK 28).

Z dialogiem związane jest  fundamentalne dla katolickiej nauki społecznej pojęcie dobra wspólnego. By zrozumieć czym ono jest warto wrócić do pojęć i obrazów, z jakimi zapoznaje się student wstępnego kursu filozofii. W podręczniku logiki praktycznej profesor Zygmunt Ziębiński stosunki między zakresami nazw prezentował za pomocą dwóch kół. Wykluczające się (koła obok siebie), nakładające (koło w kole) i krzyżujące (koła częściowo nachodzą na siebie). Niuanse dyskursu profesora zostawimy studentom filozofii, natomiast zwrócimy uwagę na dwa koła częściowo się nakładające. Otóż obszar, gdzie one na siebie nachodzą jest właśnie dobrem wspólnym. Czyli są punkty, gdzie jesteśmy różni i jest coś, co nas łączy. By wejść w tę przestrzeń potrzebujemy ewangelicznej miłości i szacunku dla każdej, mającej swoją godność osoby. Dzięki tej postawie unikniemy polaryzacji, wojny plemiennej, poczucia klęski w poniedziałek rano i – co najważniejsze – staniemy przed szansą zbudowania czegoś nowego, większego, piękniejszego. Także na naszym kościelnym podwórku.