Komisja Wspólna: Co to takiego?

PRL: Komisja Mieszana

Komisja Wspólna od kilku dziesięcioleci jest istotną płaszczyzną dialogu miedzy państwem a Kościołem. Inicjatorem wspólnych spotkań rządu i Episkopatu w Polsce jeszcze pod koniec lat czterdziestych ubiegłego wieku był Prymas Polski, abp Stefan Wyszyński. Głównym powodem był narastający antykościelny kurs władz komunistycznych, co abp Wyszyński pragnął wyhamować. „Pragnąłem doprowadzić za wszelką cenę do stworzenia stałego ciała porozumiewawczego między Episkopatem a Rządem, które później powstało w postaci Komisji Mieszanej” – wspominał kard. Wyszyński w swoich notatkach.

Pierwsze takie posiedzenie odbyło się 5 sierpnia 1949 r. Do grudnia 1949 r. odbyło się ich 12. W wyniku tych prac 14 kwietnia 1950 r. podpisano pierwsze w dziejach „Porozumienie” zawarte między Episkopatem katolickim i rządem komunistycznym. Zawierało m.in. postanowienia o nauce religii w szkole, swobodzie kultu i działalności zakonów.

„Porozumienie” nie było jednak respektowane przez stronę rządową. Trzy lata później Episkopat wystosował do rządu memoriał w związku z poważnymi naruszeniami „Porozumienia”. „Rzeczy Bożych na ołtarzach cesarza składać nam nie wolno. Non possumus!” – pisał kard. Wyszyński. Dokument ten stał się jednym z głównych powodów jego aresztowania w nocy z 25 na 26 września 1953 r. Na trzy lata zawieszono działalność Komisji Mieszanej.

Prace Komisji Mieszanej wznowiono dopiero 8 listopada 1956 r. Prymas opisał też metodę pracy Komisji: „Przed każdym zebraniem członkowie biskupi obywają naradę u mnie; na Komisji występują ze sprawami uprzednio uzgodnionymi. Po zebraniu Komisji Mieszanej odbywa się konferencja sprawozdawcza, z której sporządza się «pod dyktando» protokół” (fragment z „Zapisków więziennych”).

Najdłuższa, 12-letnia przerwa w działalności Komisji nastąpiła od 1968 r. Rząd próbował w tym czasie dążyć do ugody w Watykanem bez udziału Episkopatu Polski. Kolejne posiedzenie odbyło się już po wyborze kard. Karola Wojtyły na papieża i jego pierwszej pielgrzymce do Ojczyzny. Formalno-prawny status Komisji Wspólnej potwierdziła ustawa o stosunkach miedzy państwem a Kościołem z maja 1989 r.

W wolnej Polsce

Po 1989 r. prace Komisji Wspólnej podzielić można na kilka etapów, w zależności od opcji politycznej sprawującej władzę. Pierwszy z nich, za rządów Tadeusza Mazowieckiego i Hanny Suchockiej, jak wspomina jej ówczesny współprzewodniczący abp Tadeusz Gocłowski, „był etapem otwartym i partnerskim. Czuliśmy się partnerami wielkiej sprawy obecności Kościoła w państwie, które ma określoną tożsamość, określone dzieje, itd. Jednak autentyczne poszukiwanie dobra doprowadziło do przyjęcia ustawy w 1992 r., która wprowadziła w pełnym, postulowanym przez Kościół zakresie lekcje religii do szkół. Przykładów takiego pozytywnego działania było wiele. Pierwszy etap zakończył się podpisaniem Konkordatu”.